Руіны Крэўскага замка

Крэўскі замак — замак у Крэва з каменя і чырвонай цагліны, помнік ваеннай архітэктуры 14 у. Пабудаваны вялікім князем літоўскім Гедымінам. Пасля яго смерці ў 1341 годзе Крэва перайшло у валоданне да яго сына і пераемніка Альгерда. Тут быў падпісаны юрыдычны дакумент, які паўплываў на ход усёй еўрапейскай гісторыі – акт Крэўскай уніі ў 1385 г.

Замак меў форму няправільнай трапецыі. Тут было ўсяго дзве вежы, размешчаныя па дыяганалі. Вялікая вежа (Княжая або вежа Кейстута) у паўднёвым куце служыла для мэт абароны і была адначасова жыллём князя. Яна мела тры яруса і каля 25 м у вышыню. Хутчэй за ўсё, княжыя пакоі размяшчаліся на другім паверсе, дзе былі высокія і шырокія вокны і ўпрыгожаныя фрэскамі сцяны. Праход у вежу існаваў толькі з трэцяга паверху. Менавіта ў вялікай вежы ў 1382 г. быў задушаны па загадзе свайго пляменніка Ягайла адзін з князёў Вялікага княства Літоўскага – Кейстут. Другая вежа была ніжэй княжай – 16 м.

Вышыня замкавых сцен дасягала 13 м, а на ўзроўні 10 м уздоўж сцен цягнулася баявая галерэя, якая злучала дзве вежы. У падзямелле вежы знаходзілася турма для палонных высокага рангу. Святло ў памяшканні пранікаў праз спічастыя вокны; такі жа абрыс мелі і байніцы ў верхняй частцы сцяны. Сцены былі складзеныя з валуна ў падставе і цагліны ў верхняй частцы. Замак атачаўся ровам з вадой.

Усярэдзіне замкавых сцен, акрамя сажалкі, знаходзілася селішча з драўлянымі хатамі, каменнай дарогай, рознымі гаспадарчымі пабудовамі. У замку стала жыла княжая лютва, а падчас аблогі ўсё навакольнае насельніцтва хавалася за яго сценамі. Для свайго часу гэта была непрыступная крэпасць.

Важная гістарычная падзея - у 1385 годзе ў замку быў падпісаны акт Крэўскай уніі – дамова аб звязе Вялікага княства Літоўскага і Польскага каралеўства, пасля падпісання якога Ягайла прыняў каталіцтва, а разам з ім і хрысціянскае імя Ўладзіслаў, пасля чаго пераехаў у Кракаў. Застаўшыся без гаспадара, Крэўскі замак стаў паступова прыходзіць у заняпад. Па сведчаннях дакументаў, яшчэ ў 1470 г. замак лічыўся адным з шасці наймоцных крэпасцяў ВКЛ. У пачатку XVI стагоддзя замак моцна папакутаваў ад набегу крымскіх татараў, пасля чаго стаў лёгкай здабычай для маскоўскіх войскаў, якія занялі яго ў 1519 годзе. Неўзабаве і яны пакінулі замак. У 1526 г. падчас свайго вандравання па землях Вялікага княства Літоўскага нямецкі дыпламат Герберштейн запісаў у сваім дзённіку: «Крэва – пусты каменны замак побач з мястэчкам». Замак трухлеў, мясцовыя сяляне патроху развалакалі яго на цагліны для сваіх пабудоў.

Апошні раз устаць на абарону беларускіх земляў замку прыйшлося ў гады Першай сусветнай вайны. Справа ў тым, што праз Крэва праходзіла лінія фронту, якая на цэлых два года падзяліла мястэчка на дзве часткі. Замак апынуўся ў складзе нямецкіх умацаванняў. Каб разбурыць узніклае на шляхі пасоўвання рускіх войскаў перашкода, царскія войскі пабудавалі адмысловую вузкакалейку і падвялі да Крэва карабельную артылерыю. Сляды тых падзей у выглядзе бетонавага бліндажа ў адной з веж можна ўбачыць і сёння.

Пасля зняволення Рыжскай мірнай дамовы ў 1921 году Крэўскі замак апынуўся ў складзе маладой польскай дзяржавы. Разумеючы гістарычную каштоўнасць нават тых бездапаможных руін, якія засталіся пасля нападу рускай артылерыі, польскія ўлады правялі ў 1929 году кансервацыю астаткаў Княжай вежы. Але да рэстаўрацыі тады справа так і не дайшла. У савецкі перыяд беларускай гісторыі руінамі замка цікавіліся толькі даследнікі і краязнаўцы. Сёння захаваць гэты ўнікальны помнік спрабуюць удзельнікі мясцовага дабрачыннага фонду «Крэўскі замак».

Са часоў польскай кансервацыі руіны замка не раз прыцягвалі да сабе ўвага грамадскіх арганізацыі і актывістаў, аднак нічога істотнага так і не было зроблена. На дадзены момант ад замка засталіся толькі фрагменты сцен і Княжай вежы з астаткамі польскай кансервацыі 1929 гады.

раскрыць увесь тэкст