Ваўкавыск

Ваўкавыск - адміністрацыйны цэнтр Ваўкавыскага раёна Гродзенскай вобласці. Горад размешчаны на берагах ракі Рось ў 89 км ад г. Гродна і ў 260 км ад г. Мінска. Адлегласць да мяжы з Рэспублікай Польшча складае 43 км. Праз горад праходзіць некалькі аўтамабільных дарог мясцовага прызначэння, а таксама чыгуначны шлях Баранавічы - Беласток.

Ваўкавыск - адзін з самых старажытных гарадоў Беларусі і Усходняй Еўропы, існуе меркаванне што ён быў заснаваны яшчэ ў Х стагоддзі. Дадзенае сцвярджэнне пацвярджаецца вынікамі археалагічных раскопак. На працягу доўгага перыяду лічылася, што першым пісьмовым згадваннем горада з'яўляецца запіс у Іпацьеўскім летапісе, дзе сказана, што ў 1252 г. галіцка-валынскія князі Даніла і яго брат Васілька Раманавіч ўварваліся ў літоўскія землі Міндоўга. Аднак, дзякуючы больш познім даследаванням гісторыкаў, даказана, што Ваўкавыск быў заснаваны раней - у 1005 г., запіс пра гэта маецца ў рукапісным патэрыке «Туровской епископи заветъ блаженного Владимира».

Гісторыя паходжання назвы горада агорнута мноствам легенд. Па адной з версій імя горада пайшло ад разбойнікаў Валокі і Вісека, якія дзейнічалі ў гэтых краях яшчэ ў VIII ст. У 738 г. нейкі Ваціслаў Завейка забіў разбойнікаў і на месцы іх магіл паставіў 10 хат, якія далі назву. Па іншай версіі назва гораду дала рака Ваўкавыя, якая з'яўляецца прытокам Росі. Рака насіла такую назву таму што працякала праз непралазныя лясныя гушчары, у якіх вадзілася мноства ваўкоў.

Ваўкавыск развіваўся досыць хутка - гэтаму шмат у чым спрыяла выгаднае геаграфічнае становішча. Горад знаходзіўся на шляху, які злучае басейны Дняпра, Заходняга Буга і Нёмана. Рось злучалася з Нёманам, які даваў выхад да Балтыйскага мора. У пачатку XIII ст. Ваўкавыск знаходзіўся пад уплывам Полацкага княства, у сярэдзіне стагоддзя горад увайшоў у склад Галіцка-Валынскага княства, а да канца стагоддзя трапіў у склад Вялікага княства Літоўскага.

У Сярэднявеччы Ваўкавыск быў горадам гандляроў і рамеснікаў, якія зайбмаліся вырабам зброі, абутка, адзення, посуду, віна і піва, а таксама займаліся апрацоўкай меха. Некаторы час горад быў цэнтрам дыпламатыі - сюды з'язджаліся паслы і сенатары Вялікага княства Літоўскага. У 1503 г. Ваўкавыск атрымаў Магдэбургскае права, а з 1507 г. стаў цэнтрам павета Навагрудскага ваяводства. Да пачатку XVI-XVII стст. у горадзе пражывала каля 5 000 чалавек. У перыяд шматлікіх войнаў XVII-XVIII стагоддзяў, у асаблівасці руска-шведскіх 1656-1658 і 1700-1721 гг., горад не аднойчы згараў дашчэнту і адбудоўваўся нанова.

Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 г. Ваўкавыск быў далучаны да Расійскай імперыі. Падчас вайны з Напалеонам 1812 г. на працягу паўгода горад быў заняты французскімі войскамі. У перыяд Першай сусветнай вайны горад быў акупаваны германскімі войскамі (1915-1919 гг.). Пасля заканчэння вайны горад трапіў пад польскую акупацыю. Згодна з умовамі Рыжскага мірнага дагавору 1921 г. Заходняя Беларусь перайшла пад кіраванне Польшчы і горад увайшоў у склад II Рэчы Паспалітай дзе знаходзіцца да 1939 г. 18 верасня 1939 г. у горад занялі савецкія войскі і Захадам Беларусь увайшла ў склад БССР.

Пасля нападу Германіі на СССР 22 чэрвеня 1941 г. Ваўкавыск быў захоплены нямецкімі войскамі толькі 28 чэрвеня - увесь гэты час за горад ішлі жорсткія баі. У час Вялікай Айчыннай вайны ў Ваўкавыску дзейнічала гета, у якім, па розных ацэнках, загінула каля 20 000 яўрэяў. Ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў горад быў вызвалены 14 ліпеня 1944 г. часткамі 2-га Беларускага фронту ў ходзе Беластоцкай наступальнай аперацыі.

Сёння Ваўкавыск - гэта сучасны прамысловы цэнтр: у горадзе дзейнічае каля трох дзесяткаў прамысловых прадпрыемстваў, функцыянуюць спартыўныя і культурныя ўстановы.

З Ваўкавыскам непарыўна звязана імя П.І. Баграціёна - героя вайны з Напалеонам. Перад пачаткам вайны 1812 г. стаўка 2-й заходняй арміі пад камандаваннем П.И.Баграціона размяшчалася ў Ваўкавыску. У цяперашні час у будынку, дзе знаходзілася штаб-кватэра 2-й заходняй арміі размяшчаецца ваенна-гістарычны музей. Экспазіцыя музея распавядае пра тры перыяды развіцця горада: «Старажытны Ваўкавыск», «Вайна 1812 г.», «Ваўкавыск ў ХХ стагоддзі».

Унікальным археалагічным помнікам, адзіным ва Усходняй Еўропе, з'яўляюцца шахты эпохі Каменнага і Бронзавага векоў па здабычы крэменю, а таксама стаянкі і майстэрні па яго апрацоўцы, якія знаходзяцца каля г.п. Краснасельскі Ваўкавыскі раёна. Захавалася больш за 80 амаль непашкоджаных выпрацовак. Акрамя таго на гэтай тэрыторыі знаходзяцца таксама могільнік III-га тысячагоддзя да н.э., селішчы Жалезнага века і Сярэдніх стагоддзяў. Краснасельскі археалагічны комплекс абвешчаны дзяржаўным запаведнікам.

Цікавасць выклікае Храм Свяціцеля Мікалая Цудатворца - помнік архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю, пабудаваны ў 1874 годзе, а таксама Вацлаўскі касцёл - помнік архітэктуры позняга класіцызму сярэдзіны XIX стагоддзя.

Сфера культуры і адукацыі Ваўкавыска ўключае ў сябе раённы Дом культуры, Дом культуры чыгуначнікаў, раённы метадычны цэнтр, ваенна-гістарычны музей імя П.І. Баграціёна, цэнтр рамёстваў, школу мастацтваў, пяць бібліятэчных устаноў, кінатэатр «Юнацтва» і сем сярэдніх школ. Як і ва ўсёй Рэспубліцы Беларусь у Ваўкавыску асаблівая ўвага надаецца развіццю спорта. У горадзе дзейнічаюць дзве спецыялізаваныя дзіцяча-юнацкія школы Алімпійскага рэзерву, функцыянуюць некалькі фізкультурна-аздараўленчых комплексаў. Таксама ў горадзе маецца мотакросавая траса на якой рэгулярна праводзяцца рэспубліканскія спаборніцтвы і чэмпіянаты ў розных класах матацыклаў.