Іўе

Іўе - горад абласнога падначалення ў Гродзенскай вобласці, цэнтр Іўеўскага раёна. Горад знаходзіцца на скрыжаванні аўтамабільных дарог Р5 (Баранавічы-Наваградак-Іўе), Р-48 (Крумкача-Ашмяна-Юрацішкі-Іўе) і Р135 (Іўе-Тракелі-Радунь) і знаходзіцца ў 136 км ад Мінска. Іўе - цэнтр татарскай абшчыны на тэрыторыі Беларусі.

Паводле падання заснавальніцай горада лічыцца жонка Вялікага князя Літоўскага Гедыміна Ева, якая падчас паездкі з Вільно ў Наваградак аблюбавала тутэйшыя месцы. Па яе загадзе тут быў узведзены замак, вакол якога пасля і вырасло селішча. Першае пісьмовае згадванне датуецца 1444 г., Іўе згадваецца як вялікакняскі двор які вялікі князь Казімір IV перадаў у валоданне Пятру Мантыгердавічаў, які заснаваў тут касцёл Святых Апосталаў Пятра і Паўла. З даўніх часоў Іўе лічыцца татарскай «сталіцай» Беларусі. З'яўленне татараў на тэрыторыі Беларусі злучана з імем вяліка князя Вітаўта, па загадзе якога ўмелыя татарскія ваяры былі закліканы ахоўваць межы Вялікага княства Літоўскага. Пасля ім надалі шляхецкія тытуыл і надалі зямлю. Татары ж дагэтуль у сваіх малітвах называюць князя, які запрасіў іх на свае землі, Вітаўтам моцным ці Вітаўтам-заступнікам.

На працягу XVI-XVII ст. Іўем валодалі Забярэзінскія і Кішкі. У другой палове XVI ст. Іўе стала адным з цэнтраў арыянства на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, тут існавала арыянская школа. У 1585-1593 гг. рэктарам школы быў вядомы мысляр-гуманіст і педагог Ян Ліцынія Намыслоўскі. У Іўе ў 1611 г. была заснавана адна з першых у Беларусі друкарань. Па адной з версій менавіта у Іўе была надрукавана «Граматыка» Мялеція Сматрыцкага - першая граматыка на тэрыторыі Беларусі. У 1631 г. кашталян Троцкі і ваявода Мсціслаўскі Мікалай Кішка заснаваў манастыр ордэна бернардынаў, якому перадаў Петрапаўлаўскі касцёл. У гэта ж час у Іўе збудавалі драўляны фарны касцёл. На працягу XVII-XIX ст. Іўе пераходзіла ў валоданне з рук у рукі такім вядомым княжым родам як Слушекам, Глебавічам, Жіжэмскім, Агінскім, Сапегам, Тызенгаўзам. У 1742 г. Іўе атрымала статус мястэчка.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы паспалітыя Іўе апынулася ў складзе Расійскай імперыі. З сярэдзіны XIX стагоддзя мястэчка знаходзілася ў валоданні графаў Замойскіх, з імем якіх злучана будаўніцтва ў 1884 мячэці, якая дзейнічае дагэтуль.

1 студзеня 1919 г. Іўе ўвайшло ў склад БССР. У 1921 г. паводле Рыжскай мірнай дамовы Іўе ўжо перайшло ў склад міжваеннай Польскай Рэспублікі. У 1939 г. Іўе вярнулася ў склад у БССР, дзе ў 1940 г. атрымала статус гарадскога пасёлка. Падчас Вялікай Айчыннай вайны з 29 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 знаходзілася пад нямецкай акупацыяй і на тэрыторыі функцыянавала яўрэйскае гета. 12 студзеня 2000 г. Іўе атрымала статус горада.

Дзякуючы сваёй багатай і насычанай гісторыі Іўе поўны цікавых культурна-гістарычных славутасцей, міма якіх немагчыма прайсці.

У цэнтральнай частцы горада захавалася забудова канца XIX - пачала XX ст., у якой прадстаўлены былыя хаты яўрэйскiх купцоў з мансардным паверхам-складам, вадзяны млын, сінагога.

Вялікай папулярнасцю ў турыстаў карыстаецца Петрапаўлаўскі касцёл (канец XVIII ст.) і асабліва статуя Ісуса Хрыста, змешчаная на тэрыторыі касцёла. Статуя была збудавана ў 2002 г. на адной з найвышэйшых кропак населенага пункта. Побач з касцёлам знаходзіцца магіла ксяндза Ільдэфонс Бабіча - беларускага святара і пісьменніка.

Сваёй незвычайнай архітэктурай прыцягвае ўвагу двухпавярховы манастыр бернардынаў (XVII—XIX ст). Пры манастыры дзейнічала школа, шпіталь і бібліятэка. Храм арганічна злучыў у сабе рысы архітэктуры готыкі, рэнесансу, барока і ракако.

Унікальным помнікам горада з'яўляецца мячэць, якая была створана ў 1884 г. на сродкі графіні Эльвіры Замойскай, якая валодала мястэчкам. На працягу ўсяго савецкага перыёду мячэць у Іўе была адзінай дзейснай мусульманскай мячэццю на тэрыторыі Беларусі. За ўвесь час свайго існавання мячэць ні разу не была пашкоджана. Побач з мячэццю размешчаны татарскія могільнікі — мізары. З 3 могільнікаў сёння дзейнічае толькі адно.

У горадзе таксама функцыянуе царква Св. Гаўрыіла Беластоцкага. Храм знаходзіцца ў будынку, якi напачатку XX ст. быў жылой хатай. Пасля Вялікай Айчыннай вайны ў нем была радзільная хата. Пасля 1970-х г. будынак быў аддадзены пад дзіцячы сад-яслі. І толькі ў 1993 г. будынак перадалі праваслаўнай абшчыне. У 1995 г. храм з візітам наведаў Найсвяты Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі Алексій Другой.

У Іўе штогод праводзіцца мусульманскае свята Курбан-байрам, на які злятаюцца татары з усёй Беларусі. З 2017 г. ў Іўе праводзіцца фестываль «Іўеўскі памідор».