Музей Дом Ваньковічаў у Мінску

"Дом Ваньковічаў. Культура і мастацтва першай паловы ХIХ стагоддзя - Філіял Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь адкрыты ў 2000 годзе да 200-годдзя з дня нараджэння мастака Валенція Ваньковіча ў Верхнім горадзе ў Мінску. Тэрыторыя сучаснага комплексу пачала засяляцца яшчэ ў канцы ХVI ст., А ў другой палове XVII ст. тут быў пабудаваны каменны дом, падвалы якога ў цяперашні час знаходзяцца пад паўночнай часткай сядзібнага дома. Рэстаўрацыя дома-сядзібы Ваньковіча XVIII - XIX стст. ажыццяўлялася у 1980-1997 гадах. У 2008 г. быў адноўлены флігель і плот з ўязнымі варотамі (брамай). У 2010 годзе ў двары сядзібы ўстаноўлена скульптурная кампазіцыя "Раніца мастака" працы скульптара У.І. Слабодчыкава - выкананая ў бронзе фігура Валенція Ваньковіча, з палітрай і пэндзлем які выйшаў насустрач сябрам. Адноўлены некаторыя інтэр'еры, у якіх размешчаны сядзібныя партрэты асобнай галерэяй і створаны мемарыяльныя залы, прысвечаныя жыццю і творчасці мастака.

Валенцій Вільгельм Ваньковіч (1800-1842) - беларускі мастак ХIХ ст., які атрымаў вядомасць не толькі ў Беларусі, але і далёка за яго межамі. Нарадзіўся 12 мая 1800 г. у маёнтку Калюжыцы Ігуменскага павета Мінскай губерні. Ваньковічы былі звязаны роднаснымі сувяззю са шматлікімі шляхецкімі родамі Беларусі. В. Ваньковіч вучыўся ў Полацкім езуіцкім калегіуме (1811-1818) (з 1813 - факультэт вольных навук Полацкай Акадэміі), затым на аддзяленні літаратуры і прыгожых мастацтваў (1818-1824) Віленскага універсітэта, Імператарскай Акадэміі мастацтваў у Пецярбургу. Ваньковіч напісаў портреты блізкіх і сяброў па ўніверсітэце, пасля вядомых паэтаў і грамадскіх дзеячаў - Т. Зана, Э. Рамера, А. Э. Адзінца, Ю. Корсака, А. Міцкевіча, Г. Кіслінга, Ф. Малеўскага, А. Товяньского. Мастак напісаў партрэты піяністкі М. Шыманоўскай, паэтаў А. Пушкіна, П. Вяземскага, В. Жукоўскага. У лютым 1829 года Ваньковіч вяртаецца на радзіму ў Мінск. У яго дзве майстэрні - у Малой Сляпянцы і ў Мінску, дзе ён працуе разам з сябрам Чэславам Манюшкі. Піша партрэты бацькі, сястры Станіславы Горновской, Дамініка Манюшкі, жонкі Анэлі з дзецьмі, дзядзькі Антона Гарэцкага, слонімскага маршалка Войцэха Пуслоўскага і членаў яго сям'і. Пасля 1830 г. Ваньковіч пакідае Мінск. Ён працуе і выстаўляецца ў Берліне, Дрэздэне, Мюнхене, а 15 вер 1841 прыязджае ў Парыж і спыняецца ў сям'і Міцкевічаў. Нягледзячы на хваробу, працягвае працаваць. Піша палатно "Апафеоз Напалеона", абразы "Евангеліст Ян" і «Св. Клара". Большасць твораў мастака невялікая частка ў музеях і прыватных зборах Англіі, Францыі, Італіі, Польшчы, Літвы, Расіі.

У мемарыяльных залах музея экспануюцца ксеракопіі архіўных дакументаў пра В. Ваньковіча і яго родзе, фатаграфіі і каляровыя рэпрадукцыі партрэтаў яго пэндзля, падораныя Нацыянальным музеем у Варшаве, Літоўскім мастацкім музеем і Міністэрствам замежных спраў Беларусі, а таксама маляўнічыя копіі ("Аўтапартрэт" Ваньковіча, каля 1840 г., польскага мастака Рышарда Прымке). Акрамя гэтага экспануюцца сапраўдныя жывапісныя творы іншых мастакоў першай паловы XIX стагоддзя, сучаснікаў Ваньковіча: партрэты "Аляксандра Манюшкі" (1816) Яна Рустэма, "Марыі Міцкевіч" (1856) Тадэвуша Гарэцкага, "Зінаіды Дзівавай" (1841) Ксаверыя Канеўскага; нацюрморты 1830-х гг. Івана Хруцкага, карціны "Вербніца" (1847) адысці Русецкага, "Павел I вызваляе Тадэвуша Касцюшкі" (1820-я) Яна Дамеля і прадметы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва (кніжная шафа, люстра і мармуровыя гадзіны ХVIII - пачатку ХIХ ст.). У дадатку да экскурсійнага шэрагу ў 1990 г. А.М. Кашкурэвічам створаны дзве гравюры - "Наваколлі Вільні. Сніпішкі" (з хромалітаграфіі І.Ф. Хруцкага) і "Парыж. Опера" (з афорта Эрнста Лефевр). Наступны тэматычная экскурсія праводзіцца па інтэр'ерах музея. Адноўлена першапачатковая калідорная-анфіладная сістэма будынка і інтэр'еры некаторых памяшканняў. Грунтуючыся на выяўленчым і літаратурным матэрыяле, атрымалася ўзнавіць абстаноўку кабінета і параднай гасцінай, "Чайнай" пакоя. Самая вялікая пакой у сядзібе служыла параднай гасцінай. Ваньковічы і шматлікія іх сябры збіралі творы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, жывапіс еўрапейскіх і мясцовых мастакоў. Гарнітур арэхавага дрэва 1830-х гг. - Утульны куток гасцінай. Люстэрка дазваляе пашырыць прастору залы. Усе прадметы ў гасцінай - творы мастацтва: наборнага дрэва камода і авальны столік, лямпа ХIХ ст., Мармуровыя скульптуры: "Дантэ Аліг'еры" работы італьянскага майстра пачатку ХIХ стагоддзя і "Пацалунак Амура", вольная рэпліка французскага скульптара сярэдзіны ХIХ ст. са знакамітага тварэння Антоніо Кановы. Гэтая скульптурная група мае непасрэднае дачыненне да строю дома Ваньковічаў, так як яна была выяўленая (1950-я гады XX стагоддзя) у зямлі на тэрыторыі сядзібы. У астатніх пакоях панскага дома, і мемарыяльных і тых, у якіх дэманструюцца сядзібныя партрэты, таксама прысутнічаюць прадметы строя: сапраўдныя люстры, кандэлябры, творы з фарфору, мэбля XVIII - першай паловы XIX стагоддзя. У трох залах жылой часткі панскага дома размясцілася партрэтная галерэя, якая ўключае 20 сядзібных партрэтаў, прызначаных выключна для родных, для сваіх нашчадкаў. Прадстаўнікі розных слаёў шляхты - ад магнатаў да дробнамаянтковай, іх жонкі і дзеці назаўжды застылі на гэтых палотнах. Партрэты лагічна ўбудаваныя ў канцэпцыю музея і істотна дапаўняюць уяўленне аб касцюме, прычосках, побыт канца ХVIII - першай паловы ХIХ ст. У музеі арганізуюцца інтэрактыўныя праграмы "У госці да старога вяза" (архітэктура панскага дома і прастора сядзібы, "Сюды даруйце, за мною. Вось гэта панскі кабінет!" (Кабінет у сядзібным доме Эдварда Ваньковіча), "У юнага шляхціца ... "(парадная гасцёўня ў сядзібным доме Эдварда Ваньковіча), "Пастаральная мроя" (пастаральная тэма ў строі параднай гасцінай сядзібнага дома Эдварда Ваньковіча), "Шлях мастака (з гімназіі дадому)" (фарміраванне творчага аблічча мастака Валенція Ваньковіча), "Каляды ў сядзібным доме Ваньковічаў", "Свята ў гонар Вашага дня нараджэння ", "У свяцілішча, дзе дыхае цень алівы ..." (вучымся глядзець карціну), "кафлянае" люстэрка" шляхецкай печы" (з гісторыі печаў сядзібы Эдварда Ваньковіча).

Сядзіба Ваньковічаў размешчана ў гістарычным цэнтры Мінска і з'яўляецца помнікам палацава-сядзібнай архітэктуры. Гэтае месца звязана з жыццём і творчасцю беларускага мастака Валенція Ваньковіча (1800 -1842). Сядзіба пабудавана ў канцы XVIII - першай палове XIX стст. у стылі класіцызму. Яна была размешчана ў глыбіні двара, аддзеленая ад вуліцы агароджай з брамай, якія да нашага часу не захаваліся. Аднапавярховы прамавугольны ў плане драўляны дом накрыты высокім вальмавым дахам з мансардай ў цэнтры. Інтэр'ер быў дэкараваны кафлянымі печамі, якія да нашых дзён таксама не захаваліся. Археалагічныя раскопкі, праведзеныя ў 1983 г на тэрыторыі дома на Інтэрнацыянальнай, пацвердзілі час яго заснавання - канец XVIII ст. Выяўленая цікавая асаблівасць: аказваецца, пад будынкам знаходзяцца каменныя падзямеллі XVII стагоддзя, якія прыстасаваны пад склеп. Тут жа былі знойдзены: чарапіца канца XVIII ст., якой быў пакрыты дом, аскепкі керамічных, жалезных і шкляных рэчаў таго часу. У 1982 г. пачалася рэстаўрацыя гэтага помніка. Гарадскі дом В. Ваньковіча не толькі помнік архітэктуры класіцызму, але і мемарыяльны аб'ект гісторыі нашай культуры. У ім бывалі Ян Дамель, Станіслаў Манюшка, Вінцук Дунін-Марцінкевіч - сучаснікі і сябры В. Ваньковіча.