Помнік расстраляным фашыстамі дзецям М. Шмырова ў п. Сураж

Помнік расстраляным дзецям Міная Шмырова усталяваны ў 1984 годзе і размешчаны на тэрыторыі сярэдняй школы. Гэты мемарыял, створаны скульптарам А. Гвоздзікавым і архітэктарам В. Ягодніцкім, выкананы з бронзы і бетону. Помнік прысвечаны трагічнаму лёсу дзяцей кіраўніка партызанскага руху Міная Шмырова — Лізы (14 гадоў), Сяргея (10 гадоў), Зіны (7 гадоў) і Мішы (3 гады), расстраляных фашыстамі падчас Вялікай Айчыннай вайны.

Гісторыя паланення дзяцей

Падчас вайны нямецкія акупанты арыштавалі дзяцей Міная Шмырова, вядомага як Бацька Мінай, і запатрабавалі яго здачы ў абмен на іх жыцці. Аднак партызанскі камандзір не мог давяраць фашыстам — верагоднасць выканання іх абяцання была мізэрна малой. Нягледзячы на пагрозу, Шмыроў адмовіўся здацца. 14 лютага 1942 года гітлераўцы жорстка расправіліся з дзецьмі камандзіра, а таксама расстралялі яго сястру і маці яго памерлай жонкі.

Нямецкія захопнікі называлі яго "Бандзiт нумар адзін"

Для нацыстаў Мінай Шмыроў быў адной з галоўных пагроз. Яны неаднаразова спрабавалі знішчыць партызанскі атрад, прызначаючы за яго галаву велізарную ўзнагароду: карову, каня, зямельны надзел і дзясяткі тысяч марак. Аднак сярод мясцовых жыхароў не знайшлося здрадніка, гатовага выдаць легендарнага камандзіра. Пацярпеўшы няўдачу, немцы арганізавалі карную аперацыю, часова рассеялі атрад і, 19 кастрычніка 1941 года, пайшлі на адчайны крок — узялі ў закладнікі яго дзяцей.

Палон і катаванні

Дзяцей адвезлі ў Сураж, дзе знаходзіўся буйны нямецкі гарнізон. Іх утрымлівалі ў нечалавечых умовах: холад, голад, жорсткія пабоі і пастаянныя здзекі сталі іх штодзённай рэальнасцю. Ім давалі толькі кавалак хлеба і трохі вады. Дзеці спачатку крычалі і плакалі, але потым замкнуліся ў сабе. Немцы спрабавалі зламаць іх дух, кажучы старэйшым, што бацьку ўжо пакаралі смерцю, а малодшага, трохгадовага Мішу, вазілі на "вочныя стаўкі" з палоннымі партызанамі, спадзеючыся, што ён выпадкова выдасць бацьку.

Цяжкі выбар Бацькі Міная

Фашысты паставілі Міная Шмырова перад страшным выбарам: добраахвотная здача ў абмен на жыцці яго дзяцей. Даведаўшыся пра палон, ён быў ахоплены роспаччу. За некалькі дзён да трагедыі ён планаваў адправіць дзяцей у лес, але сваякі выступілі супраць. Ён вагавўся: ісці на штурм Суража было бессэнсоўна, бо горад знаходзіўся пад шчыльнай аховай. Спачатку ён хацеў здацца, затым думаў пра самагубства, спадзеючыся, што пасля яго смерці дзеці застануцца жывымі.

Апошні ліст дачкі

Рашэнне змяніла запіска старэйшай дачкі Лізы, перададзеная бацьку: "Тата, за нас не хвалюйся, нікога не слухай, да немцаў не ідзі. Калі цябе заб'юць, то мы бяссільныя і за цябе не адпомсцім. А калі нас заб'юць, тата, то ты за нас адпомсціш". 14 лютага 1942 года фашысты расстралялі дзяцей, сястру Міная Шмырова і яго цешчу. У яго не засталося родных. Запіску дачкі ён усю вайну насіў ля сэрца, памятаючы пра свой абавязак — адпомсціць за іх смерць.