Помнік А.Пашкевіч (Цётцы) у Астрыне

Помнік Алаізе Пашкевіч — беларускай паэтцы, грамадска-палітычнай дзяячцы, актрысе і педагогу — усталяваны ў г.п. Астрына ў 1954 годзе.

Алаіза нарадзілася ў шляхецкай сям’і. У 1902—1903 гадах навучалася на курсах выхавальніц і кіраўніц фізічнага выхавання (Высокіх курсах Лесгафта) у Санкт-Пецярбургу. Хоць курс не быў завершаны, яна здала экстэрнам экзамен за поўны курс Аляксандраўскай жаночай гімназіі. Лічыцца, што ў Санкт-Пецярбургу Пашкевіч актыўна ўдзельнічала ў дзейнасці студэнцкага «Гуртка беларускага народнага асветніцтва і культуры», а таксама з’яўляецца аўтарам некалькіх тэкстаў, апублікаваных гэтым гуртком.

Пачатак грамадскай і палітычнай дзейнасці

У 1904 годзе Алаіза Пашкевіч пачала працаваць фельчарам у бальніцы горада Новая Вілейка (цяпер раён Вільнюса Науйойі-Вільня), паралельна займаючыся прапагандысцкай працай. Яна актыўна ўдзельнічала ў дзейнасці Беларускай сацыялістычнай грамады, падтрымлівала сувязі з літоўскімі і расійскімі сацыял-дэмакратамі, уключаючы Міцкявічуса-Капсукаса і Барыса Вігелёва — паплечніка Уладзіміра Леніна. Баючыся арышту, у 1905 годзе Пашкевіч пакінула Расійскую імперыю.

Асабістае жыццё і кола зносін

Была замужам за Стэпанасам Кайрысам, будучым віцэ-прэм’ерам Літоўскай Рэспублікі 1918 года. У савецкай літаратуры гэты шлюб называлі фіктыўным, паколькі Кайрыс быў праціўнікам камуністаў. Пашкевіч сябравала і супрацоўнічала з вядомымі асобамі, уключаючы Элізу Ажэшку, Чурлёніса, літоўскага паэта Ёнаса Білюнаса, украінскага славіста Іларыёна Свяціцкага і польскага футурыста Ежы Янкоўскага. Вучылася ў універсітэтах Кракава і Львова, вывучаючы філасофію, філалогію і гісторыю, а таксама падарожнічала па Фінляндыі, Швецыі і Італіі.

Вяртанне, літаратурная і тэатральная дзейнасць

Пасля вяртання з эміграцыі Пашкевіч стала актрысай тэатра Ігната Буйніцкага і рэдактарам моладзевага часопіса «Лучынка». Яе творчасць адлюстроўвае любоў да радзімы, барацьбу з сацыяльнай няроўнасцю і адданасць народу. Сярод яе твораў — зборнікі «Хрэст на свабоду» і «Скрыпка беларуская», дзіцячыя кнігі «Першае чытанне для дзетак беларусаў», «Лемантар» і «Гасцінец для малых дзяцей». У прозе асабліва вылучаюцца апавяданні «Зелёнка» і «Міхаська».

Апошнія гады жыцця і трагічная смерць

З пачаткам Першай сусветнай вайны Алаіза Пашкевіч працавала сястрой міласэрнасці ў Віленскім ваенным шпіталі, даглядаючы хворых на тыф. У 1916 годзе, паехаўшы на пахаванне бацькі, яна заразілася і памерла ад тыфу. Пахаваная ў роднай вёсцы Старыя Дворы.

Спадчына і ўплыў

Творчасць Пашкевіч аказала значны ўплыў на беларускую літаратуру і грамадскую думку. Яе творы перакладзены на рускую, украінскую, балгарскую, чэшскую, нямецкую і літоўскую мовы. Сярод перакладчыкаў яе вершаў — Уладзімір Чапега, Мікіта Шапавал, Людміл Стоянаў, Адольф Чорны і Вітаўтас Жэймантас. Яе кніга «Хрэст на свабоду» была забаронена расійскай цэнзурай. Песня «Кася» гурта «Сябры» напісана на яе верш «Лета». Яна натхнялася творамі Адама Міцкевіча, Дзмітрыя Мярэжкоўскага, Густава Данілоўскага, а таксама ідэямі Францішка Багушэвіча. «Цёткай» яе называлі суседзі Іваноўскія, і гэтае імя стала яе літаратурным псеўданімам.