Гарадзішча на р. Менцы

Гарадзішча на рацэ Менка – адзін з найважнейшых археалагічных помнікаў Беларусі, які лічыцца магчымым месцам узнікнення старажытнага Мінска. Гэты помнік ранняга сярэднявечча знаходзіцца непадалёк ад сучаснай сталіцы, захоўваючы сляды аднаго з першых гарадскіх паселішчаў рэгіёна.

Сёння рака Менка – гэта невялікі ручай, аднак у мінулым яна магла адыгрываць ключавую ролю ў жыцці старажытнага паселішча. Паводле даследаванняў, назва «Менка» можа паходзіць ад слова «мен» – «маленькая, мелкая рака». Нягледзячы на свае сціплыя памеры, яна, верагодна, была суднаходнай пры наяўнасці плаціны, што дазваляла старажытным жыхарам выкарыстоўваць яе для транспартных і гандлёвых мэт. Менка ўпадае ў раку Пціч, якая далей злучаецца з Прыпяццю і Дняпром, адкрываючы шлях да Чорнага мора.

Рэшткі земляных умацаванняў, што захаваліся ў гэтым месцы, сведчаць аб тым, што тут існавала ўмацаванае паселішча. Археалагічныя знаходкі – кераміка, побытавыя прадметы, упрыгожанні і нават сховішчы з срэбнымі манетамі – пацвярджаюць, што тут вялася актыўная гаспадарчая і гандлёвая дзейнасць.

Гісторыя стварэння

У раннім Сярэднявеччы на месцы гарадзішча знаходзіўся ўмацаваны горад, які адыгрываў важную ролю ў палітычным і эканамічным жыцці рэгіёна. Падобныя паселішчы пад абаронай магутных валоў і сцен былі цэнтрамі ўлады, дзе знаходзіліся князі або іх намеснікі, дружына, духавенства, рамеснікі і купцы.

Упершыню звесткі пра археалагічныя знаходкі на Менцы з’явіліся ў сярэдзіне XIX стагоддзя, калі мясцовыя сяляне пачалі знаходзіць на сваіх палях старажытныя артэфакты: прылады працы, фрагменты керамікі, упрыгожанні. Наступныя раскопкі пацвердзілі, што на гэтым месцы існавала раннефеадальнае паселішча, супастаўнае па памерах з буйнымі гарадамі таго часу. Агульная плошча гарадзішча і прылеглых паселішчаў складае каля 30 гектараў – гэта найбольшае вядомае ранняе сярэднявечнае паселішча ў Беларусі.

Адным з найважнейшых археалагічных адкрыццяў сталі тры вялікія клады, знойдзеныя побач з гарадзішчам. Манеты, ювелірныя вырабы і іншыя каштоўныя прадметы пацвярджаюць развітую гандлёвую дзейнасць, якая вялася тут у X – першай палове XI стагоддзя. Гісторыкі мяркуюць, што ў гэты час паселішча на Менцы было значным гандлёва-адміністрацыйным цэнтрам.

Лічыцца, што менавіта адсюль бярэ свой пачатак горад Мінск. Калі ў 1067 годзе ён упершыню згадваецца ў летапісах, яго дакладнае месцазнаходжанне не ўдакладняецца. Аднак даследчыкі мяркуюць, што старажытны Менск мог знаходзіцца на рацэ Менцы, а пазней яго насельніцтва перасялілася бліжэй да сучаснага цэнтра горада – на берагі Свіслачы і Нямігі.

Сучасны стан

Сёння гарадзішча на Менцы ўяўляе сабой гістарычна-археалагічны аб’ект, які працягваюць вывучаць вучоныя. Тут захаваліся рэшткі земляных валоў, што пацвярджаюць існаванне калісьці магутных умацаванняў. Гэтае месца з’яўляецца ўнікальным у маштабах Беларусі, бо падобных раннесярэднявечных паселішчаў з такой добра захаванай структурай больш не выяўлена.

У апошнія гады археолагі актыўна даследуюць гарадзішча, адкрываючы новыя артэфакты, што пацвярджаюць яго значэнне ў гісторыі фарміравання беларускіх земляў. Кераміка X–XII стагоддзяў, знойдзеная падчас раскопак, прылады працы, фрагменты жыллёвых канструкцый – усё гэта дае ўяўленне пра быт і культуру старажытнага насельніцтва.

Нягледзячы на сваё гістарычнае значэнне, гарадзішча пакуль не ператворана ў поўнавартасны турыстычны аб’ект, але яно застаецца важным месцам для даследчыкаў і аматараў старажытнасцей.

Экскурсіі з аглядам гарадзішча

Гарадзішча на рацэ Менка ўваходзіць у экскурсіі па Беларусі, прысвечаныя гісторыі і археалогіі ранняга Сярэднявечча. Экскурсія з Мінска да гэтага помніка дазволіць акунуцца ў атмасферу даўніны і ўявіць, якім быў горад, што папярэднічаў сучаснаму Мінску.

Падчас экскурсіі турысты змогуць убачыць захаваныя валы старажытнага ўмацавання, даведацца пра яго гісторыю і значэнне для фарміравання беларускіх земляў. Гід распавядзе пра знаходкі археолагаў, знойдзеныя клады і магчымую ролю Менкі ў гісторыі беларускай сталіцы.

Асабліва цікава будзе наведаць гарадзішча ў складзе экскурсій, прысвечаных сярэднявечнай гісторыі Беларусі, гандлёвым шляхам Старажытнай Русі і старажытным гарадам. Вы можаце забраніраваць экскурсію з аглядам гарадзішча на сайце ekskursii.by і акунуцца ў загадкавы свет беларускага Сярэднявечча.