Зэльва

Зэльва - адміністрацыйны цэнтр Зэльвенскага раёна Гродзенскай вобласці і размешчаны на рацэ Зэльвянка. Праз гарадскі пасёлак праходзяць дарогі Р50 (Масты - Зэльва - Ружаны) і Р99 (Баранавічы - Ваўкавыск - Пагранічны- Гродна - мяжа Польшчы), чыгуначны шлях Ваўкавыск — Баранавічы. Адлегласць да г. Мінска складае 233 км, да г. Гродна - 132 км.

За пачатак адліку гісторыі Зэльвы прынята лічыць 1258 г., калі ў Іпацьцеўскім летапісе ўпершыню згадваецца населены пункт, які калісьці існаваў на месцы Зэльвы. Па меркаванню археолагаў, старажытнае селішча знаходзілася ў паўднёва-усходняй частцы сучаснага гарадскога пасёлка. Цяпер на тым месцы знаходзіцца гара, якая ўзвышаецца над навакольлем на 20-25 метраў. Першае ж згадванне сяла пад назвай Вялікая Зэльва датуецца 1470 г. у сувязі з заснаваннем касцёла. Праз 7 гадоў касцёл з'явіўся і ў суседнім селі Малая Зэльва. У 1524 г. Вялікая Зэльва ўжо згадваецца ў дакументах як мястэчка. У першай палове XVII ст. мястэчка перайшло ў валоданне Сапег. Дзякуючы выгоднаму транспартнаму размяшчэнню ў Зэльве з XVIII ст. праводзілася адзін з буйнейшых кірмашоўу Вялікім Княстве Літоўскам і на рацэ Зэльвянка існаваў рачны порт. У XVIII ст. тут з'явіўся тэатр, у якім ігралі беларускія, польскія і французскія акцёры. У 1739 г. ў мястэчку заснавана рэзідэнцыя ордэны піяраў.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 г. Зэльва ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. Жыхары населенага пункта актыўна прымалі ўдзел у паўстанні Т. Касцюшка, вызваленчым паўстанні 1830-1831 гг., нацыянальна-вызваленчым паўстанні К. Каліноўскага 1863-1864 гг. У 1886 г. праз мястэчка праклалі чыгунку Баранавічы-Беласток. Напачатку XX ст. сяло Малая Зэльва ўвайшло ў склад Зэльвы.

Паводле Рыжскай мірнай дамовы Зэльва апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі. У 1939 г. Зэльва ўвайшла ў склад БССР, дзе 15 студзеня 1940 г. атрымала статус пасёлка гарадскога тыпу. Падчас Вялікай Айчыннай вайны з 14 ліпеня 1941 да 12 ліпеня 1944 г. гарадскі пасёлак знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. На рацэ Зэльвянка ў 1983 г. для арашэння зямлі, воднага добраўпарадкавання прылеглых вёсак і рыбаводства было створана Зэльвенскае вадасховішча.

Памяць пра багатую і насычаную гісторыю Зэльвы захавалі мноства помнікаў гарадскога пасёлка. Сярод мясцовых славутасцей вылучаецца комплекс каменнага гасцінага двара на Рынку, дзе праводзіўся знакаміты Зэльвенскі кірмаш,буйнейшы ў Вялікім Княстве Літоўскім. У апошнія гады традыцыю правядзення кірмаша аднавілі і сёння «Ганненскі кірмаш» адно з галоўных падзей у жыцці горада.

Адным з галоўных храмаў гарадскога пасёлка з'яўляецца Царква Святой Тройцы, якая была пабудавана з цэглы ў 1815 г. на падмурку драўлянай царквы. Аднак некаторыя гісторыкі лічаць, што на месцы сучаснай царквы знаходзіўся будынак тэатра Сапег. Траецкі касцёл, пабудаваны ў 1910-1913 гг. у нэараманскім стылі, з'яўляецца відавочным упрыгожваннем гарадскога пасёлка дзякуючы сваёй выразнай, сіметрычнай архітэктуры. Таксама ў гарадскім пасёлку захаваўся Вадзяны млын XIX-XX стст. і будынак мясцовай чыгуначнай станцыі, які першапачаткова было пабудавана ў самым пачатку ХХ ст.

У Зэльве пасля вызваленьня з лагера ў 1956 г. жыла вядомая беларуская паэтка Ларыса Геніюш . Менавіта тут яна напісала сваю знакамітую «Споведзь». У 2003 году на тэрыторыі царквы ёй быў усталяваны помнік.