Смаляны

Смаляны размешчаны ў Аршанскім раёне Віцебскай вобласці. Даехаць сюды з Мінска на аўтамабілі можна па трасе М-1, павярнуўшы налева ў раёне вёскі Старь, а затым працягнуць шлях каля 13 км па дарозе Р-15.

Для тых, хто аддае перавагу грамадскаму транспарту, найбольш зручны варыянт — адпраўленне з Аршанскага аўтавакзала. Тут можна сесці на маршрутку або аўтобус, які ідзе ў Шыбекі.

Гісторыя Смалян сягае ў глыб стагоддзяў — першае пісьмовае згадванне пра паселішча датуецца 1484 годам, калі яно знаходзілася ва ўладанні князёў Бельскіх. У наступныя стагоддзі Смаляны неаднаразова пераходзілі ад аднаго знакамітага роду да іншага, у тым ліку да Курбскіх, Астрожскіх і Сангушкаў.

Паходжанне назвы населенага пункта мае некалькі версій. Паводле адной з іх, яна звязаная з здабычай і перапрацоўкай смалы, бо ў старажытнасці тут размяшчаліся смалакурні. Згодна з іншай гіпотэзай, назва паходзіць ад геаграфічнага размяшчэння — паселішча знаходзілася на мяжы Полацкага і Смаленскага ваяводстваў, што магло паўплываць на яго назву.

Асаблівы ўплыў на развіццё Смалян аказаў знакаміты княжацкі род Сангушкаў, які вядзе сваё паходжанне ад вялікага князя Альгерда. Адзін з яго прадстаўнікоў, Шымон Самуэль Сангушка, узвёў у Смалянах замак «Белы Ковель», які стаў важным абарончым і культурным цэнтрам рэгіёна.

У 1678 годзе паселішча атрымала статус мястэчка. У 1880 годзе тут пражывала 2315 чалавек, асноўнымі заняткамі якіх былі рамесніцтва і гандаль.

Галоўнай славутасцю Смалян з’яўляюцца руіны замка Сангушкаў, таксама вядомага як «Белы Ковель». Ён знаходзіцца недалёка ад цэнтральнай вуліцы Аршанскай і з’яўляецца адным з найбольш значных помнікаў абарончага дойлідства XVII стагоддзя ў рэгіёне. Нягледзячы на разбурэнні, магутныя сцены і рэшткі вежаў дагэтуль уражваюць сваёй грандыёзнасцю.

На той жа вуліцы, у самым цэнтры вёскі, узвышаецца касцёл Святой Дзевы Марыі, які некалі ўваходзіў у комплекс дамініканскага кляштара. Гэты велічны храм, выкананы ў стылі барока, лічыцца адной з самых прыгожых рэлігійных пабудоў Аршанскага краю.

Прагульваючыся далей па вуліцы Міру, можна выйсці да мясцовых могілак. Хоць яны не вылучаюцца асаблівай архітэктурнай выразнасцю, тут спачывае Томаш Зан — паэт, грамадскі дзеяч, сябра таварыства філаматаў, блізкі друг Адама Міцкевіча і Яна Чачота. Побач пахаваны яго жонка Брыгіда Зан, а таксама іх сын, які памёр у немаўлячым узросце.

У Смалянах таксама захаваліся два праваслаўныя храмы: царква Святога Спаса і Аляксееўская царква. Спаская царква, пабудаваная ў XVIII стагоддзі, з’яўляецца драўляным храмам, створаным народнымі майстрамі ў стылі барока. У адрозненне ад большасці гістарычных будынкаў вёскі, яна добра захавалася і застаецца дзеючым храмам. Аляксееўская царква, узведзеная ў другой палове XIX стагоддзя, цяпер знаходзіцца ў закінутым стане. Побач з ёй размешчаная разрабаваная капліца-усыпальня сям’і Сямёнавых, якія фінансавалі будаўніцтва храма.

З іншых гістарычных аб’ектаў варта адзначыць сядзібу Тытовых, пабудаваную ў XIX стагоддзі. Сам галоўны дом быў знішчаны падчас вайны, але на яго фундаменце ўзвялі двухпавярховы драўляны будынак сельскагаспадарчага вучылішча. Нягледзячы на гэта, захаваліся некаторыя гаспадарчыя пабудовы сядзібы, сярод якіх кузня, рабочы дом і млын, што дазваляе ўявіць маштаб маёнтка ў мінулыя часы.