Барысаў

Барысаў - адміністрацыйны цэнтр Барысаўскага раёна Мінскай вобласці. Горад размешчаны на рацэ Бярэзіна ў 77 км ад г. Мінска і займае выгаднае геаграфічнае-транспартнае становішча, знаходзячыся на аўтамагістралі Масква - Мінск - Варшава. Таксама Барысаў злучаны дарогамі рэспубліканскага значэння з Бабруйскам і Вілейкай. Праз горад праходзіць чыгунка, якая злучае Барысаў з Мінскам і Масквой.

Першая згадка пра Барысаў адносіцца да 1102 г. і сустракаецца ў літоўскай хроніцы ў сувязі з тым, што полацкі князь Барыс Усяслававіч, вяртаючыся з паходу на яцвяг, заснаваў на левым беразе Бярэзіны горад і назваў яго сваім імем. Ужо да сярэдзіны ХIII ст. Барысаў, дзякуючы свайму выгаднаму геаграфічнаму становішчу, уваходзіць у лік найбольш значных гандлёва-рамесных цэнтраў, а да канца стагоддзя - уваходзіць у склад Вялікага княства Літоўскага.

У 1563 г. ад вялікага князя літоўскага Жыгімонта Барысаў атрымаў Магдэбургскае права, якое давала гораду права на самакіраванне і вызваляля ад феадальных павіннасцяў. У выніку шматлікіх войнаў горад неаднаразова разбураўся і руйнаваўся. У час вайны Рэчы Паспалітай з Расіяй (1654-1667 гг.) Горад па чарзе займалі рускі войскі і армія Рэчы Паспалітай. Наступны вялікі ўрон гораду нанесла Паўночная вайна (1700-1721 гг.). Герб Барысаву быў падараваны толькі ў 1792 г. апошнім каралём Рэчы Паспалітай Станіславам Аўгустам Панятоўскім. На шчыце срэбнага колеру былі намаляваныя дзве ваенныя вежы з варотамі паміж імі. Над вежамі узвышаецца Святы Апостал Пётр, які стаіць на воблаку і трымае ў правай руцэ ключы ад горада.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 г. Барысаў увайшоў у склад Расійскай імперыі і стаў павятовым горадам. Ужо праз тры гады быў зацверджаны новы герб: у верхняй частцы шчыта размяшчаўся герб г. Мінска, а ў ніжняй - герб, падараваны Станіславам Аўгустам Панятоўскім.
Вялікі след у гісторыі Барысава пакінула вайна 1812 г. Знакамітая пераправа французскай арміі праз Бярэзіну каля вёскі Студзёнка, мабыць, стала самай трагічнай і змрочнай старонкай у гісторыі паходаў Напалеона Банапарта. Падчас гэтай пераправы загінула значная частка «Вялікай арміі» французскага імператара. Да сённяшняга дня ў французскай мове слова «Бярэзіна» ужываецца як сінонім поўнага правалу і катастрофы.

Штуршком да значнага развіццю горада стала будаўніцтва Маскоўска-Брэсцкай чыгункі, якое было завершана ў 1871 г. У Барысаве пачалі ўзводзіцца фабрыкі і заводы. У горадзе функцыянавалі дзве запалкавыя, папяровая фабрыкі, шкляны завод, некалькі лесапільняў і суднабудаўнічая верф.

У лістападзе 1917 г. у Барысаве ўсталявана Савецкая ўлада, але ўжо з 1918 г. горад занялі нямецкія войскі. У снежні 1918 г. у горад перайшоў да Чырвонай арміі і Барысаў увайшоў у склад Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі, а пазней - 27 лютага 1919 г. ў склад Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. У 1919-1920 гг. у выніку Савецка-польскай вайны Барысаў занялі польскія войскі. У адпаведнасці з умовамі Рыжскага мірнага дагавора (1921 г.) тэрыторыя Беларусі была падзелена паміж БССР і Польшчай. Барысаў перайшоў пад кіраванне БССР. З 1924 года горад стаў раённым цэнтрам.

З пачатку Вялікай Айчыннай вайны за Барысаў вяліся кровапралітныя баі. У ходзе Беларускай стратэгічнай абарончай аперацыі баявыя дзеяньні за горад вялі войскі 1-й Маскоўскай дывізіі ў перыяд з 30 чэрвеня - 10 ліпеня 1941 г. Пасля таго, як горад быў захоплены нямецкай арміяй у Барысаве было створана шэсць лагераў смерці, у якіх, па розных адзнаках, загінула больш за 33 000 чалавек. Габрэі горада былі сагнаны нацыстамі ў гета і практычна ўсе былі забітыя. Ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў Барысаў быў вызвалены 1 ліпеня 1944 г. у ходзе аперацыі «Баграціён».

Сёння Барысаў - гэта буйны і сучасны горад, у якім функцыянуе больш за 40 прамысловых прадпрыемстваў, установы культуры і спорту. Барысаў вядомы далёка за межамі Беларусі дзякуючы поспехам мясцовай футбольнай каманды БАТЭ-Барысаў - шматразовага чэмпіёна Рэспублікі, а таксама удзельнік групавых этапаў Лігі чэмпіёнаў і Лігі Еўропы.

Барысаў валодае багатым турыстычным патэнцыялам. Нягледзячы на шматлікія войны, якія праходзілі праз горад, у Барысаве захавалася нямала помнікаў гісторыі і культуры. напрыклад, Барысаўскі Васкрасенскі сабор рэтраспектыўна-рускага стылю 1874 г. пабудовы. Акрамя праваслаўнага храма ў горадзе маецца каталіцкі касцёл Нараджэння Панны Марыі - помнік архітэктуры позняга класіцызму першай чвэрці XIX стагоддзя. Наведваючы Барысаў нельга абыйсці сваёй увагай помнік заснавальніку горада - князю Барысу Усяслававіча, а таксама сінагогу Хевре тылім.

Помнікі каля вёскі Студзёнка і на Брылёўскім полі пад Барысавам распавядаюць пра трагічныя падзеі 200-гадовай даўніны, калі большая частка арміі Напалеона загінула пры пераходзе праз Бярэзіну. У Барысаве, на правым беразе ракі, захаваліся земляныя ўмацаванні 1812 г., збудаваныя з мэтай абароны горада. З 1926 г. помнік знаходзіцца пад аховай дзяржавы.

Даведацца больш пра гісторыю вайны з Напалеонам 1812 г., падзеях Вялікай Айчыннай вайны і развіцці Барысаўскага краю можна ў дзяржаўным аб'яднаным музеі. Акрамя таго, цікавасць уяўляе Дом-сядзіба І.Х. Каладзеева - грамадскага дзеяча, прадпрымальніка і ўладальніка ўнікальнай калекцыі помнікаў вайны 1812 г.

Яшчэ адной славутасцю Барысава з'яўляецца спартыўны комплекс Барысаў-Арэна, які з'яўляецца хатняй пляцоўкай футбольнага клуба БАТЭ. На сённяшні дзень - гэта самы сучасны шматфункцыянальны футбольны стадыён у Рэспубліцы Беларусь умяшчальнасцю каля 13 000 чалавек. На стадыёне рэгулярна праводзяцца матчы рэспубліканскага і міжнароднага ўзроўняў.