Капыль

Капыль - невялікі горад на паўднёвым захадзе Мінскай вобласці, адміністрацыйны цэнтр Капыльскага раёна. Горад размешчаны ў 120 км ад Мінска і на невялікім выдаленні ад такіх буйных гістарычных цэнтраў Беларусі, як Нясвіж (33 км) і Слуцк (41 км).
З захаду на ўсход Капыльскі раён перасякае Капыльская града, што тлумачыць ўзгорысты рэльеф горада. Па тэрыторыі раёна працякае парадку 28 невялікіх рэк. Бліжэйшая да Капыля чыгуначная станцыя Цімкавічы знаходзіцца ў 9 км, а буйны чыгуначны вузел - у 80 км у г. Баранавічы. Капыль знаходзіцца на шляху рэспубліканскай трасы Р61, якая злучае яго з Уздой.
Здавалася б самы звычайны малы горад Беларусі наўрад ці зможа чымсьці здзівіць, але толькі зазірнуўшы ў яго падарожнік разумее - рэальнасць значна пераўзыходзіць чаканні.

Капыль з'яўляецца адным з самых старажытных гарадоў Беларусі, першыя пісьмовыя згадкі датуецца 1006 г. - тады ён згадваўся сярод гарадоў, якія ўвайшлі ў склад Тураўскай епіскапіі. Але ўсё ж больш вядомым фактам з'яўляецца згадка Капыля ў Валынска-Галіцкім летапісе ў 1274 г. у сувязі з вайной паміж Галіцкім князем і вялікім князем Літоўскім.

У пачатку ХIV ст. Капыль увайшоў у склад Вялікага княства Літоўскага, на высокім пагорку быў пабудаваны драўляны замак. Пад канец стагоддзя ўладальнікам замка быў князь Уладзімір, сын вялікага князя Літоўскага Альгерда. Сын князя Уладзіміра Аляксандр стаў заснавальнікам роду Алелькавічаў, якія ў цягам двух стагоддзяў валодалі Клецкім. У ХVI ст. горад неаднаразова падвяргаўся нападу татараў, але заўсёды паспяхова адбіваў іх набегі.
 З пачатку ХVII ст. горад перайшоў ва ўладанні вядомага роду Радзівілаў. Менавіта пры іх ў 1652 г. Капыль атрымаў Магдэбургскае права, герб і пячаць, а таксама дазвол на арганізацыю кірмашоў і будаўніцтва ратушы. У горад сталі з'язджацца купцы і рамеснікі, дзейнічала некалькі мануфактур - шавецкая, шапачная, ганчарная, горад развіваўся і рос. Горад моцна пацярпеў падчас Паўночнай вайны.

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай Капыль стаў часткай Слуцкага павета Расійскай імперыі, аднак, статус Капыля неўзабаве быў паніжаны і ён стаў мястэчкам. Гісторыя Капыля звязана з многімі вядомымі культурнымі і палітычнымі дзеячамі Беларусі, сярод якіх Цішка Гартны. Менавіта ў Капылі ў 1910-1911 гг. ён выдаваў літаратурна-грамадскія рукапісныя часопісы «Зара» і «Голас нізоў», у гэты ж час у Капылі выступала трупа Ігната Буйніцкага.

Падчас першай сусветнай вайны Капыль быў заняты спачатку нямецкімі войскамі, а затым польскімі. У 1924 г. Капыль стаў раённым цэнтрам, а ў 1938 г. атрымаў статус пасёлка гарадскога тыпу.
У час Вялікай Айчыннай вайны Капыль быў заняты нямецка-фашысцкімі войскамі, тут размяшчаўся нямецкі гарнізон і гета, дзе было знішчана ўсё габрэйскае насельніцтва Капыля. 29 красавіка 1944 г. Капылю вярнулі статус горада.

Капыль - адзін з тых гарадоў Беларусі, які захоўвае старонкі старажытнай гісторыі, пазнаёміцца з якой можна па ацалелых сведках. Сярод такіх знакавых аб'ектаў ўвагу падарожнікаў прыцягвае Замкавая гара. Велізарнае ўзвышэнне з'яўляецца сведкам Ледніковай эпохі на тэрыторыі Беларусі, які быў апрацаваны людзьмі для ўзмацнення яго непрыступнасці перад ворагамі. Размешчаная ля зліцця рэк Каменкі і Мажы, Замкавая гара ўяўляе сабой амаль правільны эліпс. На верхняй пляцоўцы памерам каля 60 на 100 метраў калісьці знаходзіўся Замак, а да яго - старажытнае гарадзішча. У выніку археалагічных раскопак акрамя слядоў славянскіх плямёнаў дрыгавічоў былі знойдзены некаторыя прадметы, уласцівыя варагам (вікінгам), што пацвярджае - праз Капыль праходзіў шлях «з варагаў у грэкі». Там, каля гэтага пагорка ўсталяваны памятны камень. Каля Замкавай гары знаходзіцца жыватворная крыніца здароўя - «Крынічка».
Сярод цікаўных славутасцяў Капыля варта адзначыць старажытныя могілкі, адразу тры на тэрыторыі горада - татарскія, габрэйскія ды хрысціянскія.

Сярод знакавых аб'ектаў у Капылі абавязкова варта адзначыць Спаса-Узнясенскую царкву, пабудаваную з каменя і цэглы ў выглядзе даўгаватага крыжа ў 1866 г. Аж да 1937 г. касцёл быў засяроджваннем рэлігійнага жыцця Капыля, пасля забойства яго святара Айца Уладзіміра і да пачатку Вялікай Айчыннай вайны набажэнствы не праводзіліся. У пасляваенны час у храме размяшчаўся клуб, спартыўная зала і нават будаўнічы цэх, толькі ў 1989 г. храм зноў стаў выкарыстоўвацца па прызначэнні.

Прыязджаючы ў Капыль немагчыма не звярнуць увагу на шматлікія каменныя будынкі, якія прыкметна вылучаюцца на фоне тыповых дамоў. Гэта прыклад забудовы пачатку XX ст. - «Капыльскае прадмесце». Менавіта такімі будынкамі пасля моцнага пажару 1905 г. была забудавана цэнтральная частка горада вакол рынкавай плошчы. Сёння гэтыя будынкі афарбаваныя ў яркі колер, у іх размяшчаюцца крамы і жылыя дамы.

Даведацца гісторыю Капыля і рэгіёну можна ў мясцовым краязнаўчым музеі, які размяшчаецца ў гістарычным будынку - былой гарбарнай майстэрні. Экспазіцыі музея падрабязна пазнаёмяць гасцей горада з археалагічнымі знаходкамі, этнаграфіяй рэгіёну, ваенным перыядам на Капыльшчыне, а таксама з яе выдатнымі выхадцамі. Усяго Капыльскі краязнаўчы музей захоўвае ў сваіх сценах каля 13 тысяч экспанатаў, а таксама пры ім працуе карцінная галерэя. Ля музея ўстаноўлены помнік Д.Ф. Жылуновічу, больш вядомаму як Цішка Гартны.

Капыльшчына вядомая на ўсю Беларусь унікальным народным абрадам «Калядныя цары», які занесены ў Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. Сам абрад праводзіцца на Шчадрэц (у ноч з 13 на 14 студзеня) ў вёсцы Семежава Капыльского раёна. Маладыя юнакі («цары») і дзяўчаты, апранутыя ў белыя штаны і кашулі з чырвонымі Семежаўскімі паясамі, у высокіх шапках з рознакаляровымі стужкамі, калядуюць па хатах і разыгрываюць частку п'есы «Цар Максіміліян».