Крупкі

Крупкі - невялікі горад на паўночным усходзе Мінскай вобласці, адміністрацыйны цэнтр Крупскага раёна, праз які працякае рака Крупка, якая ўпадае ў раку Бобр, адзін з прытокаў ракі Беразіна. Гэты горад размясціўся на мяжы Магілёўскай і Віцебскай вобласці на шляху буйной міжнароднай аўтамагістралі М1 Мінск - Масква. Побач з Крупкамі знаходзіцца аднайменная чыгуначная станцыя, адлегласць да сталіцы Беларусі г.Мінска складае каля 120 км.
Тэрыторыя раёна знаходзіцца ў межах Аршанскага ўзвышша і Цэнтральнабярэзінскай раўніны.

Упершыню ў пісьмовых крыніцах паселішча Крупка згадваецца 25 лютага 1593 г. у «Другім хаджэнні Трыфана Карабейнікава» ад Масквы да Ерусаліма, а ў 1613 г. Крупкі ўжо з'явіліся на карце Вялікага княства Літоўскага, якая была выдадзена ў Амстэрдаме картографам Т. Макоўскім па замове Мікалая Радзівіла Сіроткі. У 1627 г. князь Сангушка Сымон Самуэль падарыў мястэчка Крупкі з 60 дамамі сваёй жонцы Алене Карвін-Гасеўскай.
У 1793 г. пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай Крупкі апынуліся ў складзе Бобрскай воласці Сенненскага павета Магілёўскай губерні Расійскай імперыі. У тыя часы тут праходзіў знакаміты Екацярынінскі тракт або старая смаленская дарога, якой карысталіся многія вядомыя палітычныя дзеячы і вандроўцы на шляху з захаду ў Маскву.
Падчас напалеонаўскай вайны 1812 г. Крупкі былі спалены французскімі салдатамі. Адна з легенд абвяшчае, што ў возеры Стаячым (Лясное) патанула карэта Напалеона з шматлікімі багаццямі.
З сярэдзіны ХІХ ст. у мястэчку Крупкі пачала развівацца прамысловасць - мукамольная мануфактура, фабрыка запалкавай саломкі, гарбарны і маслабойны заводы, з'явілася чыгунка.

У 1917 г. у Крупках быў створаны местачковы Савет рабочых і сялянскіх дэпутатаў, на працягу 4 гадоў Крупкі знаходзіліся ў складзе РСФСР, сама мяжа Беларусі праходзіла па тэрыторыі сучаснага Крупскага раёна. 17 ліпеня 1924 г. Крупкі сталі цэнтрам Крупскага раёна, да канца 30-х гг. у Крупскім раёне дзейнічалі 37 прамысловых прадпрыемстваў. 20 лютага 1938 г. Крупкі ўвайшлі ў склад Мінскай вобласці, а 27 верасня ім быў прысвоены статус гарадскога пасёлка.
З надыходам вайны ў 1941 г. тэрыторыя Крупскага раёна была акупаваная фашысцкімі захопнікамі, дзе была створана раённая ўправа для вядзення гаспадаркі. У пасёлку знаходзілася гестапа, школа па падрыхтоўцы агентаў гестапа і дзве турмы. Усяго ў двух кіламетрах ад Крупак знаходзіўся канцлагер з вагонам-душагубкай. Тут за гады вайны было знішчана больш за дзве тысячы чалавек. У 1942 г. на тэрыторыі раёна разгарнуўся сур'ёзны партызанскі рух, у якім удзельнічала каля 6 тысяч партызан. Крупскі раён быў цалкам вызвалены ад акупантаў за 3 дні падчас аперацыі «Баграціён». Адразу пасля вызвалення хуткімі тэмпамі пачалося аднаўленне народнай гаспадаркі і інфраструктуры раёна.
У 1991 г. Крупкі атрымалі статус горада, а ў 1999 г. - свой герб - выява ракі Крупка ў выглядзе срэбнай стужкі, залатыя пацеркі-макулінкі травы «крупка Дуброўна» і кола вадзянога млына ў блакітным полі.

Крупкский раён валодае велізарным прыродным патэнцыялам для развіцця экалагічнага турызму, бо на яго тэрыторыі знаходзіцца адзін з самых прыгожых у Беларусі прыродных заказнікаў «Сялява» з чыстым возерам, а таксама сцежка «Прашыцкія балоты» і шмат іншых дзіўных ландшафтаў, ад прыгажосці якіх захоплівае дух. Але не толькі прыроднымі аб'ектамі багаты Крупскі рэгіён, на яго тэрыторыі знаходзіцца каля 15 аб'ектаў археалогіі і гісторыі, які ўключаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь.

Галоўнай жа славутасцю саміх Крупак несумненна з'яўляецца сядзібны дом Свяцкіх. У пачатку XX ст. апошні ўладальнік Крупак Карл Свяцкі пабудаваў у цэнтры пасёлка сядзібу ў стылі «мадэрн» і заклаў парк. Двухпавярховы палац з вежай быў не толькі радавым гняздом, але і цэнтрам культурнага жыцця Крупак, бо сюды прывозілі мастацкія шэдэўры і нават ўладкоўваліся тэатралізаваныя паказы. Сядзібны дом, флігель і частка парку з пад'язной алеяй з таполяў і лістоўніц захаваліся да нашых дзён.

Побач з сядзібай размяшчаецца помнік У.В. Кавалёнку - знакамітаму лётчыку-касманаўту, Герою Савецкага Саюза, які нарадзіўся на тэрыторыі Крупскага раёна. У яго гонар на базе Хацюхоўскай сярэдняй школы Крупскага раёна створаны музей, у якім сабраны сямейныя фатаграфіі, дакументы і ўзнагароды беларускага касманаўта, а ў Крупках напярэдадні Дня касманаўтыкі праводзіцца рэспубліканскі лёгкаатлетычны прабег на прызы У.В. Кавалёнка. Выдатнаму ураджэнцу Крупшчыны прысвечана і экспазіцыя ў Крупскім гісторыка-краязнаўчым музеі - тут прадстаўлены лётны скафандр і трэніравальны касцюм У.В. Кавалёнка, кіцель і фуражку знакамітага лётчыка, а таксама прадукты харчавання касманаўтаў. Сам музей пазнаёміць наведвальнікаў з археалагічнымі знаходкамі на тэрыторыі Крупскага раёна, яго прыродай, этнаграфіяй, дзе можна пагрузіцца ў атмасферу беларускай хаткі, а таксама сучаснай гісторыяй раёна.

Крупкі не могуць здзівіць гасцей горада старажытнымі храмамі, але з задавальненнем пакажуць сучасныя рэлігійныя аб'екты - царкву Мікалая Цудатворца і касцёл Святога Язэпа, пабудаваныя ў канцы ХХ - пачатку XXI ст.

Крупкі - камфортны горад для падарожнікаў, куды можна зазірнуць рухаючыся па трасе М1 Масква - Мінск. Тут асаблівае значэнне мае не аб'екты архітэктуры, а сама гісторыя і выдатныя выхадцы Крупшчыны. Прагуляйцеся па парку, адчуйце гонар за мужных абаронцаў сваёй Радзімы і першых беларускіх касманаўтаў, пазнаёмцеся з народным майстрам ткацтва ці проста адпачніце на беразе цудоўнай Сялявы.