Узда

Узда - адміністрацыйны цэнтр аднайменнага раёна ў Мінскай вобласці. Знаходзіцца ў 74 км да паўднёвага захаду ад Мінска. Праз горад праходзяць аўтамабільныя дарогі Р68 (Пухавічы - Узда - Негарэлае) і Р61 (Узда-Копыль-Гулевичи). У 22 км ад Узды на чыгуначнай галінцы Мінск-Баранавічы знаходзіцца станцыя Негарэлае.

У першай пісьмовай крыніцы, датаванай 1450 г. Узда згадваецца як двор Карсакоў у Мінскам павеце. Пазней селішча набыло статус вёскі і ўвайшло ў склад Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага. У розны час Узда знаходзілася ў валоданні Завішай, Красінскіх, Кавечынскіх. У 1572 г. па пытаннях выдання Бібліі ў горадзе знаходзіўся Сымон Будны і напісаў у ім прадмову да кнігі.

У выніку другога падзелу Рэчы паспалітый вёска апынулася ў складзе Расійскай імперыі і пасля перайшла ў валоданне да роду Завішай. У 1884 г. ў Узде налічвалася 14 беларускіх двароў, 18 татарскіх двароў і 102 яўрэйскіх двары. У 1829-1830 гг. пачала функцыянаваць друкарня, школа, 4 пачатковых навучальных установы, бровар, млын, аптэка, пошта, 30 крам, кірмаш. У 1906-1909 гг. у мястэчку дзейнічала правінцыйны кружок польскага грамадства «Асьвета», якое займалася падтрымкай адукацыі на польскай мове.

1 студзеня 1919 г. Узда увайшла ў склад БССР, а ў 1938 г. селішча атрымала афіцыйны статус пасёлка гарадскога тыпу. Падчас Вялікай айчыннай вайны з 27 чэрвеня 1941 да 26 чэрвеня 1944 гг. Узда знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 10 сакавіка 1999 г. населены пункт атрымаў афіцыйны статус горада.

Уздзенскі край багаты архітэктурнай і культурнай спадчынай, тут размешчана больш ста пяцідзесяці помнікаў гісторыі, археалогіі і архітэктуры мясцовага значэння. Уздзеншчыну часта заслужана завуць «салаўіным краем», бо ён узгадаваў шматлікіх пісьменнікаў, такіх як Пятро Глебка, Алесь Якімовіч, Ілля Гурскі, Алесь Пальческий і шмат іншых.

Адной з самых незвычайных славутасцей горада з'яўляецца Крыжаўзвіжанскі касцёл, які быў збудаваны з дрэва ў 1798 г. па ініцыятыве Казіміра Завішы. Напачатку XX ст. ў касцёла была ўзведзена цагляная прыбудова – аспіда. У гады савецкай улады касцёл быў пераабсталяваны пад Дом культуры. У наш час Крыжаўзвіжанскі касцёл аднавіў правядзенне службаў, але ўжо ў новым будынку.

У 1848 г. па праекце вядомага мінскага архітэктара Струева на сродкі Фадзея Завішы ў Узде была ўзведзена з цэглы Царква Святых апосталаў Пятра і Паўла. Дзейсны дагэтуль храм з'яўляецца помнікам архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю.

Недалёка ад гістарычнага цэнтра горада знаходзяцца каталіцкія могілкі, дзе можна ўбачыць легендарную капліцу-магільны склеп Завішай. Магільны склеп старажытнага і ўплывовага роду, гісторыя якога цесна злучана з Уздою, была збудавана ў 1800 г. ў форме вялікай «егіпецкай» піраміды і пабудавана на сродкі генерала Казіміра Завішы.

Пазнаёміцца з гісторыяй Уздзеншчыны можна ў гісторыка-краязнаўчым музеі, а ў сялянскай сядзібе і клеці можна акунуцца ў атмасферу жыцця сялян канца XIX - пачала XX стст.