Лепель

Лепель - адміністрацыйны цэнтр аднайменнага раёна Віцебскай вобласці. Горад размешчаны на беразе Лепельскага возера ў 155 км ад г. Мінска і 110 км ад г. Віцебска. Адлегласць да мяжы з Расійскай Федэрацыяй складае 150 км, адлегласць да мяжы з Латвіяй - 171 км. Праз Лепель працякаюць рэкі Ула і Эса. У горадзе ёсць чыгуначны вакзал, з якога рэгулярна адпраўляюцца дызель-цягнікі, якія злучаюць Лепель з Оршай.
Лепель - важны аўтамабільны транспартны вузел. Праз ўсходнюю частку горада праходзіць траса М3 (Мінск - Віцебск). Акрамя гэтага горад звязаны сеткай аўтамагістраляў з іншымі беларускімі гарадамі: Р15 (Крычаў - Орша - Лепель), Р46 (Лепель - Полацк - мяжа Расійскай Федэрацыі), Р86 (Багушэўск (ад M8) - Сянно - Лепель - Мядзел), Р116 (Ушачы - Лепель).

Тэрыторыя сучаснага Лепеля была населена яшчэ з даўніх часоў. Першыя паселішчы на тэрыторыі Лепельскага раёна з'явіліся яшчэ ў эпоху мезаліту. Стаянкі 9-6 тыс. да н.э. былі выяўлены на паўднёва-заходнім беразе Лепельскага возера ва ўрочышчы Песчаніца. У вусце ракі Эссы на востраве Лепельскага возера былі знойдзены стаянкі эпохі неаліту (4-2 тыс. гадоў да.н.э.). У перыяд з X па XII стст. землі Лепельскага раёна ўваходзілі ў склад Полацкага княства, а пазней - у склад Вялікага княства Літоўскага.

Першая пісьмовая згадка аб Лепелі адносіцца да 1439 г. у сувязі з тым, што сын Вялікага князя Літоўскага Жыгімонта Кейстутавіча Міхаіл падарыў свой Лепельскі маёнтак Віцебскаму рымска-каталіцкаму касцёлу. У 1586 г. мястэчка Лепель набыў будучы канцлер Вялікага Княства Літоўскага Леў Сапега. У 1589 г. Леў Сапега выступіў з ініцыятывай перанесці важныя гарадскія аб'екты (замак, царква і касцёл) на паўднёвы бераг Лепельскага возера. Так быў заснаваны Новы Лепель - з гэтага моманту месцазнаходжанне горада не мянялася. У 1609 г. Леў Сапега падараваў свой маёнтак віленскім манахіням-бернардзінкам.

Па выніках Другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 г. Лепель адышоў да Расійскай імперыі. У перыяд з 1797 па 1805 гг. у Лепелі была пабудавана Бярэзінская водная сістэма - рукатворнае воднае збудаванне, якое злучыла басейн Дняпра з Заходняй Дзвіной. Даўжыня воднага шляху складала 162 км. Дзякуючы будаўніцтву Бярэзінскай воднай сістэмы Лепель ўвайшоў у новы этап свайго развіцця і паступова ператварыўся ў адзін з эканамічных і культурных цэнтраў Беларусі. Да канца ХIХ ст. Лепель быў буйным горадам - у ім пражывала каля 6 000 чалавек, актыўна развіваліся сельская гаспадарка і прамысловасць.

У лістападзе 1917 г. ўсяго за два дні ў горадзе была ўсталявана савецкая ўлада. Аднак, ужо ў 1918 г. горад акупавалі нямецкія войскі, а ў 1919-1920 - польскія. Пасля заканчэння Савецка-польскай вайны Лепель увайшоў у склад БССР. У міжваенны перыяд у Лепельскім краі функцыянавала некалькі буйных прамысловых прадпрыемстваў: мылаварны завод, кузні, арцель па вытворчасці расліннага алею, шкіпінаравых і смолакурэннем заводы, цагляныя заводы, льнозавод.
У час Вялікай Айчыннай вайны ў ходзе поўнага разгрому савецкай арміі на Заходнім фронце ў Беластоцкім і Мінскім «катлах» Лепель быў захоплены нямецкімі войскамі 3 ліпеня 1941 г. падчас нямецкай акупацыі ў Лепелі быў арганізаваны лагер для ваеннапалонных, а таксама дзейнічала габрэйскае гета (1941-1942 гг.). Ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў Лепель быў вызвалены 28 чэрвеня 1944 г. у ходзе Віцебска-Аршанскай наступальнай аперацыі войскамі 1-га Прыбалтыйскага і 3-га Беларускага франтоў.

У пасляваенны перыяд ішло актыўнае аднаўленне і развіццё горада. У Лепелі будаваліся фабрыкі і заводы, жыллё, сацыяльныя аб'екты. Была адноўлена знішчаная фашыстамі чыгунка Лепель - Орша. У 2009 г. указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь быў зацверджаны новы герб і сцяг горада, а ў 2010 г. Лепель быў узнагароджаны вымпелам «За мужнасць i стойкасць у гады Вялiкай Айчыннай вайны».

У Лепелі захавалася некалькі архітэктурных помнікаў гісторыі і культуры. Сярод іх: помнік драўлянага дойлідства - царква Святой Параскевы Пятніцы 1868 г., збудаваная на месцы, дзе раней існаваў храм. Згодна паданню ў той час у горадзе бушаваў страшны мор. Аднаму з гараджан з'явілася Святая Параскева, якая сказала, што калі аднавіць царкву, то мор спыніцца. Як толькі ў горадзе было пачата будаўніцтва царквы - мор спыніўся.

Таксама ў горадзе ёсць каталіцкі касцёл Святога Казіміра, заснаваны ў 1602 г. па загаду Льва Сапегі. У выніку шматлікіх войнаў, пажараў і разбурэнняў касцёл страціў сваё першапачаткавае аблічча. Сёння мы можам убачыць адноўлены ў 1876 г. храм у стылі класіцызму.

Цікавасць для турыстаў ўяўляе скульптура «Лепельскі Цмок», размешчаная на беразе Лепельскага возера і прысвечаная аднайменнаму персанажу беларускай міфалогіі. Акрамя таго ў Лепелі функцыянуе раённы краязнаўчы музей, які распавядае пра гісторыю Лепельскага краю ад эпохі мезаліту да нашых дзён.

На тэрыторыі Лепельскага раёна размешчаны эталон некранутай, натуральнай прыроды - Бярэзінскі біясферны запаведнік. На тэрыторыі запаведніка пракладзена Экалагічная сцежка пад час праходжання якой можна ўбачыць каля 190 відаў розных раслін.

Сёння Лепель - гэта сучасны горад, у якім функцыянуе каля дзясятка прамысловых прадпрыемстваў, ГЭС, установы культуры і адукацыі.