Крычаў

Крычаў - адміністрацыйны цэнтр Крычаўскага раёна, размешчаны ў Магілёўскай вобласці. Горад знаходзіцца ў 327 км ад г. Мінска, у 112 км ад Магілёва на рацэ Сож. Праз Крычаў праходзяць дарогі Р15 (Крычаў - Орша - Лепель) і Р43 (Мяжа РФ - Крычаў - Бабруйск - Івацэвічы). Праз горад праходзіць чыгунка Магілёўскага аддзялення ліній Магілёў I - Крычаў I, Крычаў I - Журбін, Орша-Усходняя - Крычаў I, Крычаў I - Шестёровка.

Крычаў - горад у Магілёўскай вобласці, які валодае глыбокімі гістарычнымі каранямі, пры гэтым пасля вайны ён быў амаль цалкам перабудаваны. Існуюць некалькі версій паходжанні назвы: некаторыя лічаць, што яна бярэ свае карані ад слова «крыца», што азначае балотную руду, іншыя аддаюць перавагу версіі, звязанай з племем крывічоў, якія заснавалі паселішча. Археалагічныя дадзеныя сведчаць, што людзі пачалі сяліцца тут у Х стагоддзі ў поймеракі Сож. Першая пісьмовая згадка адносіцца да 1136 года. Тады ва Устаўной грамаце Смаленскага князя было згадана, што жыхары Крычава плацяць даніну на карысць храма ў Смаленску.

Першапачаткова заселены быў толькі Гарадзец, аднак з часам на правым беразе Сожа пачынае развівацца новае паселішча. У канцы XII стагоддзі ўзнікла патрэба ва ўмацаваным цэнтры, так пачалося будаўніцтва крэпасці на Замкавай гары. Да XV стагоддзя Крычаў быў непрыкметным мястэчкам у складзе Смаленскага, а затым Мсціслаўскага княстваў. Толькі ў самым канцы XV стагоддзя па пісьмовых крыніцах горад трапіў у спіс літоўскіх. Аднак з часам была выдзелена асобная воласць, якая пачала развівацца. У 1653 годзе Крычаў атрымаў магдэбургскае права і герб, на якім была выява залатога крыжа і мяча.

Да XVIII стагоддзя Крычаў паспеў пабыць пад уладай магнатаў Шолухаў, аламецкіх-Лукомскіх, Радзівілаў, Мнішак і іншых. У сярэдзіне XVIII стагоддзя тут адбылося вядомая палітычная падзея - паўстанне, якім кіраваў Васіль Вашчыла. У выніку яно было задушана войскамі Радзівіла, але ўвайшло ў гісторыю як адно з самых крывавых паўстанняў. Далей у 1772 году горад пераходзіць у склад Расійскай імперыі і становіцца мястэчкам Чэрыкаўскага павета.

Ужо ў 1776 годзе Крычаў становіцца выдатным падарункам з боку імператрыцы Кацярыны II свайму фаварыту графу Пацёмкіну, які адыграў значную ролю ў развіцці гэтага месца. Будучы актыўным і прагрэсіўным чалавекам Рыгор Пацёмкін пачаў пераўтварэнні ў эканоміцы і культуры. У першую чаргу былі пабудаваны некалькі мануфактур: парусінавая, канатная. Таксама ўжо ў 1785 годзе граф загадаў заснаваць суднаверф, дзе размясцілі майстэрні для вырабу абсталявання для караблёў Чарнаморскага флоту і стварэння рачных судоў. Многія з яго судоў у наступстве ўвайшлі ў склад аднаго з самых знакамітых флатоў таго часу ў Чорным моры. Прыязджала сюды і сама Кацярына II, якая засталася задаволеная пераўтварэннямі графа. Гэта быў перыяд бурнага росту і развіцця, які пакінуў і свае архітэктурныя помнікі.

Да пачатку ХХ стагоддзя горад заставаўся аграрна-рамесным цэнтрам. У 1919 году Крычаў ўваходзіць у РСФСР, затым становіцца адміністрацыйным цэнтрам Крычаўскага раёна. Падчас Вялікай Айчыннай вайны горад знаходзіўся пад акупацыяй. На яго тэрыторыі былі створаны тры канцлагера, дзе загінула больш за 24 тыс. чалавек. Варта адзначыць, што з пачатку вайны тут было арганізавана падполле, якое здабывала інфармацыю і зброю для партызан. За час акупацыі ў горадзе было разбурана практычна ўсё, але пасля вайны павольна, але ўпэўнена руіны ператвараліся ў новы сучасны цэнтр.

Сёння Крычаў - прамысловы цэнтр, які працягвае развівацца. Тут дзейнічаюць такія прадпрыемствы, як завод па вытворчасці шыферу, жалезабетонных вырабаў і іншыя. Тут даволі развітая інфраструктура: можна весела правесці час у кафэ, паглядзець на цікавыя экспазіцыі ў музеі або спыніцца ў гасцініцы. А ветлівыя жыхары заўсёды будуць рады дапамагчы або расказаць пра мясцовае жыццё.

Крычаў - горад з багатай гісторыяй. Большасць пераўтварэнняў у ім звязана з імем графа Пацёмкіна, як і галоўная славутасць - палац. Гэты помнік архітэктуры паўстаў у XVIII стагоддзі і быў пабудаваны ў стылі рускага класіцызма. Наступны ўладальнік з роду Галынскіх вырашыў перарабіць маёнтак і дадаў яму неагатычных элементаў. У час Вялікай Айчыннай вайны будынак пацярпеў ад ваенных дзеянняў, у пасляваенны час тут размяшчаўся інтэрнат. Толькі ў 1988 годзе пачаліся работы па рэканструкцыі. У 2008 годзе палац-музей адкрыў свае дзверы для наведвальнікаў. Сёння палац абноўлены і ўяўляе гісторыка-культурную каштоўнасць. Ўнутры абсталяваны ЗАГС і гістарычны музей, экспазіцыі якога гатовыя распавесці пра ўсе падзеі, якія калісьці адбываліся з жыхарамі Крычава.

Цікавым месцам у горадзе з'яўляецца замчышча або Замкавая гара. Тут калісьці стаяў той самы Крычаўскі замак, які па сканчэнні шматлікіх гадоў прыйшоў у непрыдатнасць. Сёння ад яго засталася толькі гара, на якой стаіць царква і некалькі пабудоў. Варта адзначыць, што некаторыя умацаванні засталіся і іх можна ўбачыць, калі падняцца наверх. Да гістарычных помнікаў яшчэ трэба аднесці забудову канца XIX стагоддзя. Выглядае яна даволі каларытна, а ўнутры і сёння жывуць мясцовыя жыхары.

Хоць тэрыторыя Крычава не вельмі вялікая, але храмаў тут можна налічыць даволі шмат. Васкрасенская царква пабудавана ў канцы XIX стагоддзя на месцы драўлянай. У савецкі час храм не належаў праваслаўным: у ім размяшчаліся дом культуры, кінатэатр. Толькі ў пачатку 1990-х будынак вярнулі вернікам. Свята-Мікалаеўская царква адкрыта ў 1945 годзе на месцы спаленай. Яна з'яўляецца помнікам драўлянага дойлідства. Пры ёй працуе школа. Свята-Пакроўскі храм таксама з'яўляецца даволі маладой пабудовай. Гісторыя яго стварэння цесна звязана з нямецкай акупацыяй: на месцы пахаванняў вязняў лагера айцец Ян Захарчанка прапанаваў пабудаваць царкву, што было падтрымана ўладамі. Варта адзначыць, што ў горадзе ёсць і пратэстанцкі храм.

Сярод іншых славутасцяў хацелася б адзначыць будынак паштовай станцыі XIX, якая хоць і адыгрывае зараз зусім іншую ролю, але захавала ўсе архітэктурныя асаблівасці, а таксама бровар, які сёння ўяўляе сабой толькі руіны былога завода. З больш сучасных асаблівых месцаў можна назваць самалёт СУ-9. Гэта помнік Вялікай Айчыннай вайны, які ўяўляе сабой сапраўдны самалёт таго часу. Такім чынам, Крычаў - цікавы горад, дзе можна не толькі паглядзець на славутасці розных часоў, але і камфортна адпачыць.