Легенда "Ян і Цэцылія"

У Багатырэвіч, што на Гродзеншчыне, ёсць глыбокі яр з крутымі схіламі. На схіле пад шатамі соснаў знаходзіцца таямнічая магіла з драўляным помнікам і двума нешліфованнымі камянямі. Калісьці на магіле стаяў крыж з надпісам «Ян і Цэцылія. 1549». Пра Яна і Цэцылюі ў народзе склалася прыгожая легенда.

Здарылася гэтая гісторыя даўно, гадоў сто праз, пасля таго як літоўскі народ прыняў хрысціянскую веру. У гродзенскі край прыйшло двое людзей. Як іх звалі, хто яны такія, ніхто не ведаў; толькі па іх прамове ды па вопратцы можна было здагадацца, што прыйшлі яны з Польшчы. Калі іх сустракалі і пыталіся, як іх клічуць, яны адказвалі, што пры святым хрышчэнні іх нараклі Ян і Цэцылія. А калі іх дапытваліся куды і навошта яны ідуць, яны адказвалі: «Шукаем пустыні!». Відаць было па ўсім, што яны баяліся пагоні і хацелі схавацца ад людзей, жыць толькі пад божым заступніцтвам. Паходжаннем яны былі няроўныя: Ян загарэлы і вельмі моцны, што рэдка бывае сярод паноў, а ў ёй - ішла яна ці стаяла, маўчала або казала - бачная была знатная спадарыня. Ян і Цэцылія прайшлі праз усю пушчу, бачылі многія азёры і лугі, заходзілі да рыбакоў, да сакольнікаў і да баяр, але нідзе ім не спадабалася так, як на беразе Нёмана. Лес даваў ім дзікія яблыкі, арэхі, ягады, грыбы; да ракі на вадапой збягалася статка аленяў і сернаў; наверсе жылі вавёркі, а ўнізе хаваліся тысячы зайцоў і куніц; у вадзе бабры будавалі свае дамы. Шмат вынеслі першыя людзі, якія пасяліліся тут, - і холаду і голаду нацярпеліся ўдосталь.

Шасцёра сыноў і шэсць дачок нарадзілася ў іх і вырасла ў берага гэтай ракі, у глыбіні гэтай пушчы, пад заступніцтвам божым. Адзін з сыноў узяў сабе жонку ў рыбакоў, іншы у Лагунцах, трэцяму лёс паслаў баярскую дачку, чацвёртаму - баброўніцу, а пяты - прывёз жонку з Гродна. Адкуль сыны здабывалі сабе жонак, адтуль прыязджалі жаніхі сваты да дачок, але не везлі іх далёка, а заставаліся тут жа, будавалі сабе хаты, секлі лес, хлеб сеялі.

Прайшло восемдзесят гадоў з таго дня, калі Ян і Цэцылія ў першы раз ўступілі на гэтую зямлю. Знайшліся людзі, якія данеслі самому каралю, якія цуды дзеюцца дзесьці ў Літоўскім краі, у самай глухой пушчы, ля берага Нёмана. Валадарыў тады кароль Cигизмунд Аўгуст і вырашыў ён сваімі вочыма ўбачыць тое, пра што з такім захапленнем распавядала народная гаворка. Праехаўшы глухі лес, кароль са здзіўленнем выявіў, што там, дзе перш была дзічына ды глуш беспрасветная, якая служыла сховішчам дзікіх звяроў, ляжала вялікая раўніна з жаўцеўшым на ёй жнівом. На жніў”е, нібы высокія вежы, стаялі сцірты рознага хлеба; сто пар валоў аралі зямлю пад азімае, а на гладкіх палях бегалі прыручанныя коні, пасвіліся рудыя каровы і белыя авечкі. На двух пагорках два ветраных млына махалі сваімі крыламі, у ліпавых лясах гулі тысячы пчаліных раёў, а ў алешніку на ўсіх галінках віселі вялізныя грачыныя гнёзды. Сто дамоў, аддзеленых адзін ад аднаго агародамі, стаялі, выцягнуўшыся ўздоўж ракі, і ад іх труб, нібы з царкоўных кадзіў, залацісты дым падымаўся прама да неба. На яблынях і слівах ліста не было відаць, - так яны былі абсыпаныя пладамі; на зялёнай траве сушыўся лён і бялелі доўгія стужкі палотнаў; у хатах стукалі кросны, перад хатамі на галінах і тынам сушылася толькі што афарбаваная пража. З самага лепшага дома сыны і дочкі, унукі і праўнукі вывелі Яна і Цэцылію. Стогадовыя старцы ішлі самі, ні ў чыёй дапамогі не маючы патрэбы, у белых, як снег, ільняных сукенках, як два белыя галубы, адзін за адным. Ён абапіраўся на сякеру, насаджаную на доўгую рукаяць; яна, распусціўшы свае сівыя валасы, гладзіла ручную сарну. Калі яны спыніліся, кароль, да агульнага здзіўлення, зняў сваю шапку і так нізка апусціў яе. Потым, падняўшы правую руку над народам, абвясціў, што гэты род, які ідзе ад чалавека простага паходжання, прыраўноўваецца да радавітай шляхты і з гэтага часу можа карыстацца ўсімі правамі і перавагамі, рыцарскаму саслоўю прыналежнымі і даруецца яму дваранская годнасць і імя Багатыравічв з гербам з галавой зубра на жоўтым фоне. Адбывалася гэта ў 1549 годзе...