Чэрвень

Чэрвень - невялікі правінцыйны гарадок на ўсходзе Мінскай вобласці, цэнтр Чэрвеньскага раёна. Гэта горад з цікавай гісторыяй, які падарыў Беларусі шмат знакамітых асоб, вядомых далёка за межамі краіны.
 Чэрвень знаходзіцца на адлегласці каля 65 км ад Мінска, сталіцы Беларусі, дабрацца да якога на аўтамабілі можна за 1 гадзіну. Побач з горадам праходзіць рэспубліканская траса М4 Мінск-Магілёў. Бліжэйшая чыгуначная станцыя знаходзіцца ў Пухавічах у 30 км ад Чэрвеня.
 Чэрвеньскі раён знаходзіцца на Цэнтральнабярэзінскай раўніне, а сам горад стаіць на рацэ Чэрвенка (Ігуменка).

Чэрвень - адзін з тых гарадоў, каму давялося змяніць назву з прыходам савецкай улады. Першапачаткова паселішча называлася Ігумен, менавіта пад такой назвай горад упершыню згадваецца ў летапісных крыніцах у 1387 г. У пачатку XV ст. Ігумен належаў Кежгайловічам, а ў сярэдзіне стагоддзя Вітаўт падарыў некаторыя воласці Віленскаму епіскапату, у тым ліку і «воласць Гумен». Так амаль на 400 гадоў Ігумен з прылеглымі абласцямі знаходзіўся ва ўласнасці віленскага біскупа.

Паселішча моцна пацярпела ў часе Паўночнай вайны. З 1793 г. пасля падзелу Рэчы Паспалітай знаходзілася ў складзе Расійскай імперыі, праз два гады мястэчка атрымала статус горада і стала цэнтрам Ігуменскага павета Мінскай губерні, а яшчэ праз год атрымала свой герб - серабрысты букет кветак у блакітным полі і пяць залатых пчол над ім.

Да канца XIX ст. ролю Ігумена, як прамысловага і гандлёвага цэнтра значна знізілася з-за будаўніцтва ўчастка Лібава-Роменскай чыгункі ў 30 км. Падчас паўстання 1863 г. тут дзейнічаў адзін з самых актыўных на Міншчыне паўстанцкі атрад на чале з Б.Свентаржэцкім і С.Ляскоўскім.
У 1899 г. горад моцна пацярпеў у выніку вялікага пажару. Савецкая ўлада тут была ўстаноўлена ў лістападзе 1917 г., а 18 верасня 1923 г. была прынята пастанова згодна з якім Ігумен быў перайменаваны ў Чэрвень. 17 ліпеня 1924 г. Чэрвень стаў цэнтрам раёна і ўвайшоў у склад Менскай акругі. На тэрыторыі былога Ігуменскага павета таксама былі ўтвораны Бярэзінскі, Пухавіцкі, Уздзенскі і Смілавіцкі раёны (пазней быў ліквідаваны).
На працягу 3 гадоў Вялікай Айчыннай вайны Чэрвень быў акупаваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі, дзейнічала партызанскі рух. Горад быў вызвалены 2 ліпеня 1944 г. войскамі 1-га і 2-га Беларускіх франтоў у ходзе аперацыі «Баграціён». За час вайны загінула каля 70% насельніцтва Чэрвеня.

Чэрвень - хай і невялікае мястэчка, але будзе даволі цікавы аматарам гісторыі, бо многія яго вуліцы і будынкі звязаны з імёнамі важных гістарычных і культурных дзеячаў.

Знаёмства з ранняй гісторыяй горада варта пачаць з краязнаўчага музея , які размяшчаецца ў былым будынку павятовай управы, першапачаткова які быў пабудаваны лекарам Кудзіным як прыбытковы дом. Экспазіцыя музея распавядзе аб старажытнасці, перыядзе Вялікай Айчыннай вайны і культурных дасягненнях раёна. Мабыць самым цікаўным экспанатам музея можна лічыць пячатку XVII ст. падскарбія (скарбніка) Вялікага княства Літоўскага Іераніма Крышпін-Кіршэнштэйна.

Побач з музеем усталяваны помнік вядомаму беларускаму кампазітару Станіславу Манюшку, у 15 км ад Чэрвеня ў в. Азёрны знаходзіцца прысвечаны яму музей. У Смілавічах знаходзіцца палацава-паркавы комплекс, які належаў роду Манюшкі. Ён уяўляе сабой два крыла - Новы і Стары палац. Акрамя таго з пасёлку Смілавічы пачынаў свой творчы шлях знакаміты на ўвесь свет мастак парыжскай школы жывапісу Хаім Суцін, а таксама жывапісец Міхаіл Станюта.

У Чэрвені захаваліся ўнікальныя архітэктурныя будынкі - бальніца з высокай столлю і сценамі таўшчынёй у адзін метр, якая была пабудавана ў часы Кацярыны II, а таксама дом ігуменні, дзе нарадзілася Марыя Мекота - маці беларускага паэта Максіма Багдановіча.
Ва ўсім свеце вядомыя спартыўныя дасягненні ўраджэнцаў Червеня - тут нарадзіўся першы беларускі алімпійскі чэмпіён па цяжкай атлетыцы Валерый Шарый, чэмпіёнка Параалімпійскіх гульняў і ўладальніца Кубка свету ў лыжных гонках Людміла Воўчак і многія іншыя. Уславілі Чэрвеньшчыну і выбітныя асманаўт Алег Навіцкі, кампазітар К.Д. Цесакоў.

Чэрвень - адзін з нямногіх гарадоў на тэрыторыі былога СССР, дзе ўсталявана адразу некалькі помнікаў ахвярам рэпрэсій 30-40-х гг. X ст. Кожны год у канцы чэрвеня праходзяць жалобныя цырымоніі на месцы расстрэлу грамадзян Беларусі, Польшчы і Літвы. У цэлым у горадзе шмат помнікаў ваеннай тэматыкі - брацкія магілы на вул. А.Кашавога, магіла ахвяр фашызму на вул. Замітоўская, скульптура ў гонар героя Савецкага саюза Г.П. Барыкіна, а таксама помнік - гармата на насыпным кургане ў гонар вызвалення горада і Чэрвеньскага раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
Сярод рэлігійных аб'ектаў у Чэрвені можна паглядзець царкву Святога Мікалая канца XX ст., а таксама Крыжаўзвіжанскі касцёл.

Інфраструктура Чэрвеня прадастаўлена тыпавымі для малых гарадоў аб'ектамі - невялікія спецыялізаваныя крамы, гасцініца, Дом культуры, кінатэатр, Цэнтр дзіцячай творчасці, у горадзе пабудаваны сучасны фізкультурна-аздараўленчы комплекс з басейнам, саунай, вялікім стадыёнам. У 20 км ад горада можна прайсці курс аздараўлення ў санаторыі «Волма».