Гальшаны

Гальшаны - аграгарадок у Ашмянскім раёне Гродзенскай вобласці. Аграгарадок размешчаны ў 128 км на захад ад Мінска і ў 194 км да на ўсход ад Гродна і знаходзіцца зблізку беларуска-літоўскай мяжы. Гальшаны знаходзяцца на левым беразе ракі Гальшанкі. Праз аграгарадок праходзяць аўтамабільныя дарогі Р48 (Крумкача—Ашмяна—Юрацішкі—Іўе) і Р95 (Лынтупы - Свір - Смаргонь - Крэва - Гальшаны).

Гальшаны ўпершыню згадваюцца ў 1280 г.. Населены пункт таксама згадваюцца ў «Хроніцы Літоўскай і Жамойцкай», у «Наўгародскім летапісу» пад 1387 і 1406 гг.. З XIII да сярэдзіны XVI ст. селішча знаходзілася ў валоданні князёў Гальшанскіх. Адгэтуль родам Соф'я Гальшанская, жонка вялікага князя Ягайла - родапачынальніца дынастыі Ягелонаў. У 1440 і 1492 гг. у Гальшанскім замку праводзіліся з'езды ўплывовых феадалаў Вялікага Княства Літоўскага. З XV ст. ў Гальшанах дзейнічаў касцёл, у XVI ст. у селішчы пачалі яшчэ дзейнічаць царква і кальвінскі сабор. У сярэдзіне XVI ст. Гальшаны перайшлі ў валоданне Сапег, якія пабудавалі тут велізарны замак, а таксама новы касцёл і жылы корпус манастыра францысканцаў. Акрамя таго, яны заснавалі паперню (існавала да канца XVII ст.). З XVIII ст. розныя часткі Гальшан знаходзіліся ў валоданні Кунцэвічаў, Масевічай, Пацаў, Жаб.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы паспалітай Гальшаны апынуліся ў складзе Расійскай імперыі. Падчас паўстання 1863-1864 гг. планавалася, што селішча стане цэнтрам павятовага паўстання. У 1871 г. у мястэчку адбыўся сялянскі бунт супраць мясцовага гараджаніна і расійскіх улад. Уладальнікам Гальшанскага замка ў канцы XIX ст. быў расійскі вайсковец Гарбанёў, які загадаў разабраць большую частку замка ў Гальшанах на цэглу. У 1921 г. вёска ўвайшла ў склад Польшчы, з 1939 г. - у складзе БССР. З 1941 па 1944 гг. знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 2006 г. селішча атрымала афіцыйны статус аграгарадка.

Гальшаны можна назваць адным з турыстычных цэнтраў рэспублікі. Аграмястэчка ўвесь час прыцягвае да сябе ўвага гісторыкаў, турыстаў і нават аматараў надзвычайнага. Самі вуліцы і хаты захоўваюць памяць пра насычаную падзеямі гісторыі гэтага месца. У Гальшанах захавалася першапачатковая планавальная схема у выглядзе дзвюх вуліц, на скрыжаванні якіх знаходзіцца гандлёвы пляц.

Паблізу ад гандлёвых шэрагаў узвышаецца манументальны манастыр францысканцаў. Храм быў заснаваны ў 1618 г. па загадзе Паўла Стэфана Сапегі, які запрасіў да сябе манахаў-францысканцаў і адкрыў для іх манастыр. У 1770 г. манастыр быў перабудаваны ў барочны храм, а напачатку XIX ст. перад касцёлам была пастаўлена двух'ярусная чатырохкантовая званіца. У наш час быў рэканструяваны і працягвае заставацца дзейсным каталіцкім храмам. У манастыры па падданню жыве адзін з самых вядомых беларускіх прывідаў - Белая Дама. У адзінай вежцы манастыра ёсць маленькі пакой, у якой часам бачаць прывіда, якога празвалі Чорным манахам.

Іншым цікавым храмам Гальшан з'яўляецца царква Святога Георгія, якая была заснавана ў 1901 г. і дагэтуль функцыянуе.

Зблізку Гальшан знаходзіцца таксама адна з галоўных славутасцей раёна Гальшанскі замак Сапег. Замак быў збудаваны ў першай палове XVII ст. ў якасці рэзідэнцыі князя Паўла Сапегі і быў акружаны валамі і равамі. Хоць замак да нашых часоў захаваўся даволі дрэнна, ён дагэтуль уражвае сваімі памерамі, вежавымі ўмацаваннямі, працяглымі сценамі.

Праз Гальшаны праходзіла геадэзічная дуга Струвэ, якая была створана ў XIX ст. для стварэння больш дакладных карт, вызначэння формы Зямлі і яе памераў. Сама дуга працягнулася ад сучаснай Нарвегіі да Малдовы. У аграпасёлку функцыянуе музей дугі Струвэ , які прысвечаны яе стварэнню і навуковай значнасці гэтага праекта.

У Гальшанах праходзіць штогадовы фестываль сярэднявечнай культуры «Гальшанскі замак».