Слуцк

Слуцк - адміністрацыйны цэнтр Слуцкага раёна Мінскай вобласці. Горад размешчаны ў 104 км на поўдзень ад г. Мінска, у 30 км на поўнач ад Салігорска. Праз Слуцк праходзіць дарога рэспубліканскага прызначэння Р23 (Мінск - Мікашэвічы), а таксама дарога Р43, якая злучае Слуцк з Бабруйскам і Кобрынам.

Лічыцца, што назва горада пайшла ад назвы ракі Случ. На думку навукоўцаў горад быў заснаваны пры ўпадзенні ракі Бычок ў раку Случ славянскім племем дрыгавічоў. Упершыню Слуцк быў згаданы ў «Аповесці мінулых гадоў» у 1116 г. як адзін з гарадоў Тураўскага княства. Самастойным удзельным цэнтрам княства Слуцк стаў у 1160 г., калі горад перайшоў да Уладзіміра Мсціслававіча, унука Уладзіміра Манамаха. Канчаткова Слуцкае княства сфарміравалася да 90-х гг. XII ст. У першай трэці XIV стагоддзя Слуцк увайшоў у склад Вялікага княства Літоўскага. У 1395 г. уладальнікам княства становіцца спадчыннік вялікага князя літоўскага Альгерда - Уладзімір і яго нашчадкі - князі Алелькавічы. Першапачаткова Алелькавічы не разглядалі горад як сваю вотчыну, а імкнуліся да захопу ўлады ў Вялікім княстве Літоўскім. Аднак, пасля чарады няўдалых спробаў наблізіцца да вялікакняжацкага трона амбіцыі роду пацішэлі і Алелькавічы заняліся развіццём Слуцкага краю, з часам ператварыўшы яго ў адзін з самых перадавых і багатых гарадоў дзяржавы.

Дзякуючы намаганням Алелькавічаў у 1441 г. Слуцк, трэцім з усіх гарадоў Вялікага княства Літоўскага, атрымлівае Магдэбургскае права. На месцы дзяцінца ўзводзіцца драўляны Верхні замак, акружаны ровам і земляным валам. У пачатку XVI ст. Слуцк на працягу 20 гадоў з 1502 па 1521 гг. неаднаразова падвяргаецца набегам крымскіх татар. Шырока вядомая гісторыя князёўны Анастасіі Слуцкай, якая ў 1506 г. узначаліў абарону Слуцка і паспяхова адбіла атаку татар. У 1508 г. на Слуцк напаў мяцежны князь Міхаіл Глінскі, які быў даўнім прыхільнікам Анастасіі. Атрымаўшы адмову Глінскі вырашыў сілай узяць горад і такім чынам ажаніцца на князёўне. Але яго планам не наканавана было спраўдзіцца. Анастасія ўвайшла ў гісторыю не толькі як вызваліцельніца слуцкіх зямель ад крымскіх татараў, але і градабудаўнічая. У гонар перамогі слуцкіх ваяроў і як падзяку богу за выратаванне яна ўзводзіла храмы. Акрамя таго, змяніла планіроўку горада: перанясла гандлёвую плошчу на новае месца - на захад ад дзяцінца, за раку Бычок. У спадчыну свайму сыну Юрыю Анастасія пакінула развіты і паспяховы горад.

Паколькі князі Алелькавічы заўсёды вызнавалі хрысціянства па візантыйскаму ўзору ў 1606 г. у Слуцку было заснавана праваслаўнае братэрства і брацкая школа. Шырока вядома княгіня Сафія Слуцкая, прылічэння да ліку беларускіх святых. Сафія ахвяравала грашовыя сродкі і каштоўнасці духавенству, а таксама Слуцкаму Праабражэнскаму праваслаўнаму братэрству. Здзяйсняла паломніцтва ў аддаленыя парафіі слуцкай зямлі.

Пасля таго, як Сафія выйшла замуж за Януша Радзівіла, валоданне перайшло да аднаго з самых старажытных і самых багатых магнацкіх родаў. Радзівілы, якія сталі гаспадарамі горада, узвялі ў Слуцку магутную крэпасць, а Верхнія і Ніжнія замкі перабудавалі ў палацавыя комплексы. У 1617 г. у горадзе была адкрыта кальвінская гімназія. Да 1630-1640-м гг. Слуцк быў ператвораны ў непрыступны горад-крэпасць, умацаваны землянымі валамі, равамі і бастыёнамі. Варта адзначыць той факт, хто Радзівілы валодалі горадам толькі на працягу 1612-1695 гг. і 1744-1832 гг. З канца XVII да пачатку XVIII стст. Слуцк належаў прынцэсам Нейбургским.

Падчас Паўночнай вайны (1700-1721 гг.) Слуцк тройчы наведваў расейскі цар Пётр I і аднойчы шведскі кароль Карл XII. Яшчэ да таго, як у 1744 г. Слуцк зноў стаў належаць Радзівілам, магнаты адкрылі ў горадзе, мабыць самае вядомую вытворчасць на беларускіх землях, - мануфактуру па вырабе слуцкіх паясоў (1736 г.). Мануфактура праіснавала да 1844 г. і на працягу ўсёй сваёй гісторыі выпускала паясы, шаўковыя абрусы, габелены і дываны. Слуцк ператварыўся ў сталіцу ткацтва і тэкстыльнай прамысловасці. Пры Радзівілах у 1751 годзе быў адкрыты тэатр, які праіснаваў 9 гадоў. У гэты перыяд у горадзе таксама ствараецца першы прафесійны балет.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 г. Слуцк адыходзіць да Расійскай імперыі і становіцца цэнтрам павета Мінскай губерні. У перыяд вайны 1812 г. з Напалеонам Слуцк быў заняты французскімі войскамі. У XIX ст. аблічча горада і яго архітэктурна-планіровачная структура значна змяніліся. Старая забудова горада часоў Радзівілаў прыйшла ў заняпад і была разбурана. Таксама горад паступова рос і, такім чынам, даўно выйшаў за межы сцен былых ўмацаванняў: равы былі засыпаны, а валы і бастыёны ў большасці выпадкаў зрыты. Акрамя таго, праз Слуцк прайшла дарога з Масквы ў Варшаву. Усе гэтыя абставіны спрыялі змене аблічча горада. Новая квартальная забудова Слуцка была цалкам падпарадкавана дарозе, якая праходзіла праз горад, і насіла строга рэгулярны характар. Па дадзеных Першага Усеагульнага перапісу, які быў праведзен у Расійскай імперыі ў 1897 г., насельніцтва Слуцка складала крыху больш за 14 000 чалавек.

У перыяд з 1909 па 1915 гг. у Слуцку дзейнічала рэгулярныя аўтобусныя маршруты па перавозке пасажыраў, а да 1915 г. у горад была пракладзена чыгунка з Асіповіч. У гэтым жа годзе ў горадзе размясціўся штаб 2-й арміі Заходняга фронту. У сакавіку 1917 г. у Слуцку быў утвораны Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў, а да канца года была ўсталявана савецкая ўлада. Да снежня 1918 г. горад быў заняты нямецкімі войскамі, а пасля Чырвонай арміяй. Падчас савецка-польскай вайны (1919-1920 гг.) Слуцк быў акупаваны палякамі, якія, пры адступленні, разрабавалі і падпалілі горад. Шырока вядома Слуцкае паўстанне беларускіх эссераў за аднаўленне Беларускай Народнай Рэспублікі, якое адбылося ў лістападзе-снежні 1920 г.

Пасля заканчэння савецка-польскай вайны горад увайшоў у склад БССР. З 1924 года Слуцк з'яўляецца раённым цэнтрам. У перыяд Вялікай Айчыннай вайны (1941-1944 гг.) Слуцк быў акупаваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі. За час акупацыі і ваенных дзеянняў горад быў практычна цалкам разбураны. Падчас вайны ў горадзе дзейнічала гета, у якім было знішчана амаль усё яўрэйскае насельніцтва Слуцка. Усяго за час акупацыі ў гета загінула каля 30 000 чалавек з усяго раёна.

У пасляваенны час Слуцк быў адбудаваны нанова. На сённяшні дзень у горадзе дзейнічае больш за два дзесятка прамысловых прадпрыемстваў, працуюць установы адукацыі, культуры.

Нягледзячы на тое, што сёння ад гістарычнай забудовы старога Слуцка практычна нічога не засталося, горад усё ж валодае дастатковым турыстычным патэнцыялам. З картаграфічных і літаратурных крыніц вядома, што Слуцк уяўляў сабой горад-крэпасць. У гарадскім парку захаваўся ўчастак, на якім размяшчаліся абарончыя валы. Цікавасць уяўляюць унікальная драўляная Міхайлаўская царква XVIII ст., а таксама Дом Дваранскага сходу - помнік архітэктуры XIX ст. у стылі класіцызму, у якім сёння размяшчаецца Слуцкі краязнаўчы музей. Экспазіцыя музея распавядае пра гісторыю Слуцкага краю са старажытных часоў да сучаснасці.

У канцы мінулага стагоддзя ў горадзе быў устаноўлен помнік Сафіі Слуцкай, беларускай святой, кананізаванай у 1984 г. Постаць Сафіі стаіць на фоне аркі, якая сімвалізуе хрысціянскую царкву. Найбольш вядомай з захаваўшыхся славутасцяў горада з'яўляецца адна з найстарэйшых навучальных устаноў на тэрыторыі Беларусі - Слуцкая гімназія, заснаваная ў 1617 г. Янушам Радзівілам. Будынак гімназіі з'яўляецца помнікам архітэктуры ў стылі класіцызму.

Будучы ў Слуцку неабходна наведаць адроджаную вытворчасць слуцкіх паясоў, якая размяшчаецца на базе фабрыкі мастацкіх вырабаў. Акрамя паясоў прадпрыемства выпускае тканыя, швейныя, вышытыя вырабы, сурвэткі і абрусы, пасцельную і сталовую бялізну, льняную жаночую і мужчынскую вопратку, а таксама нацыянальную вопратку, дэкаратыўныя пано і дарожкі. На тэрыторыі фабрыкі функцыянуе Музей гісторыі слуцкіх паясоў. Экспазіцыя музея паслядоўна знаёміць наведвальніка з гістарычнымі падзеямі і асобамі, якія маюць дачыненне да Радзівілаўскай эпохі XVIII стагоддзя і Слуцкай шоўкаткацкай мануфактуры, на якой стваралі Слуцкія паясы - шэдэўры беларускага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Наведвальнікі могуць паназіраць за працэсам стварэння сучаснага Слуцкага пояса, які стварае адзіны ў свеце ткацкі станок, прызначаны для вытворчасці паясоў.

Слуцк - невялікі горад, які ідэальна падыходзіць для таго, каб прыехаць сюды ў выхадны дзень і азнаёміцца з усімі ключавымі славутасцямі месца.