Паставы

Паставы - горад абласнога падначалення ў Віцебскай вобласці. Горад размешчаны на рацэ Мядзелка (басейн Заходняй Дзвіны) у 245 км ад Віцебску і 160 км ад Мінска. Праз горад праходзяць аўтадарогі Р27 (Браслаў-Мядзел), Р110 (Глыбокае-Лынтупы) і чыгуначная магістраль Круляўшчызна -Лынтупы.

Упершыню Паставы згадваюцца ў 1409 г. ў сувязі з надаваннем Братошынe Зяновічу па распараджэнню вялікага князя літоўскага Вітаўта права вечнага карыстання дадзенай тэрыторыяй. У 1522 г. Паставы ўжо згадваюцца як прыватнае мястэчка ў валоданні Дэспат-Зяновічаў, пры якіх быў пабудаваны драўляны касцёл Богамаці (перабудаваны ў 1760, да нашых дзён не захаваўся). Падчас Лівонскай вайны вялікі князь Стэфан Баторый накіроўваў з Пастаў плыты з артылерыяй да Полацку. Да 1628 г. мястэчка складалася з цэнтральнай часткі, прадмесця і 2 пасадаў і налічвала 66 двароў, у цэнтры горада знаходзіўся рынак. Падчас паходу царскіх войскаў на Вільню ў 1655 г. мястэчка Паставы было захоплена і спалена корпусам Васіля Пятровіча Шараметава.

У 1720 г. Паставы перайшлі ў валоданне роду Тызенгаўзэнаў. Пад эгідай Антонія Тызенгаўза ў мястэчку былі арганізаваны гарбарня, папяровая, палатняная фабрыкі, наладжана вытворчасць паясоў, функцыянавала некалькі млыноў. Акрамя таго, ён правёў маштабную рэканструкцыю мястэчка. На паўднёвай ускраіне Пастаў, на левым беразе ракі Мядзелка, узвялі палац з паркам. У 1775 г. з Мядзела ў Паставы перавялі замкавы суд. У 1782-1785 гг. у мястэчку дзейнічала тэатральная школа Тызенгаўза, перавезеная з Гродна. У 1791 г. Паставы атрымалі статус горада.

У выніку другога падзелу Рэчы паспалітай Паставы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, дзе сталі цэнтрам павета, у 1796 г. новыя ўлады зацвердзілі герб горада. Аднак неўзабаве статус селішча панізілі да мястэчка. У 1814-1853 г. Паставы знаходзіліся ў валоданні К. Тызенгаўза, які заснаваў тут арніталагічны музей і мастацкую галерэю, дзе на 1840 г. налічвалася больш 60 твораў жывапісу. У 1880 маёнтак перайшоў у валоданне Пшаздзецкіх. У 1898-1904 г. у мястэчку пабудавалі касцёл Св. Антонія Падуянскага. У 1897 г. адкрылася аднайменная чыгуначная станцыя на лініі Каралеўшчына – Паброд’е.

У гады Першай сусветнай вайны Паставы знаходзіліся на лініі фронта. У 1921 г. горад увайшоў у склад Польшчы, на той час у Паставах функцыянавалі 2 лесапільных заводу, цагельня, паравы млын, піўзавод, пякарня. Апошнім уладальнікам маёнтка ў Паставах быў Кастусь Пшаздзецкі. 18 верасня 1939 г. горад занялі часткі Беларускага фронта Чырвонай арміі і Паставы ўвайшлі ў склад БССР. Падчас Вялікай Айчыннай вайны з 6 ліпеня 1941 да 5 ліпеня 1944 гю горад знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

У наш час гістарычны цэнтр Пастаў уяўляе сабою ўнікальны для Беларусі аб'ект, бо тут захаваўся комплекс пабудоў XVIII ст., сярод якіх асабліва вызначаецца комплекс будынкаў на былым Рынкавым пляцы, пабудовы на вуліцах Савецкай, Чырвонаармейскай і ўчастак прыроднага ландшафту вакол касцёла і сажалка. У гістарычнай частцы горада на беразе ракі Мядзелка таксама знаходзіцца праваслаўная царква Св. Мікалая (узведзеная ў 1894 г.), а на іншым беразе знаходзіцца касцёл Св. Антонія Падуянскага (1898 — 1904 гг.), які ўяўляе сабою аднавежавую базіліку з пяціграннай апсідай.

У канцы XVIII ст. у маста праз раку Мядзелку была збудавана вадзяны млын, прыстасаваны ў XIX ст. пад пабудову вытворча-гаспадарчага прызначэння. Сёння тут размяшчаецца Хата рамёстваў «Старыя Млын».

Зблізку пляца Антоніем Тызенгаўзам у XVIII ст. быў закладзены вялікі каменны палац Тызенгаўза у стылі класіцызму з П-вобразным контурам (скончаны толькі ў першай траціне XIX ст. Кастусём Тызенгаўзам). Фасады будынка ўпрыгожаны вертыкальнымі лапаткамі, паміж якімі знаходзяцца вялікія вокны. У 2006 г. перад палацам быў усталяваны помнік арнітолагу Кастусю Тызенгаўзу ў поўны рост. Да палаца прылягае парк XVIII ст. плошчай каля 10 га з каналамі і рэшткамі старых ліпавых алей, экзатычнымі раслінамі ў дэкаратыўных групах.

З 1992 г. у Паставах праводзіцца міжнародны фестываль народнай музыкі «Звіняць цымбалы і гармонік».