Навагрудак

Наваградак - адміністрацыйны цэнтр Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці. Горад размешчаны ў 132 км ад г. Мінска, у 154 км ад г. Гродна. Наваградак знаходзіцца на скрыжаванні трох важных дарог: Р5 (Баранавічы - Наваградак - Іўе), Р10 (Любча - Наваградак - Дзятлава) і Р11 (Парэчаны - Наваградак - Нясвіж), а таксама ў 50 км ад галоўнай беларускай магістралі М1 (Брэст - Мінск - мяжа Расійскай Федэрацыі).

Навагрудак - адзін з самых старажытных гарадоў Беларусі. Яго гісторыя цесна звязана з зараджэннем Вялікага княства Літоўскага. Згодна раскопкам, якія праводзіліся на тэрыторыі горада, паселішча тут было ўжо ў X стагоддзі. Пры гэтым жыхары ўжо гандлявалі з Візантыяй, Блізкім Усходам і іншымі абласцямі. Далей археолагі паведамляюць, што паселішча ўяўляла сабой дзве неўмацаваныя часткі. Толькі ў другой палове XI стагоддзя з'яўляецца дзядзінец, а на тэрыторыі Малога Замка сфармаваўся пасад. У летапісах першае згадванне звязана з пачаткам існавання Навагрудка і адносіцца да 1044 года. У наступным стагоддзі была закладзена аснова будучай непрыступнай крэпасці.

У 1253 годзе ў гэтым месцы каранаваўся першы князь Вялікага княства Літоўскага Міндоўг. Менавіта гэта паслужыла прычынай таго, што Наваградак стаў першай сталіцай будучага вялікага дзяржавы. У далейшым вакол горада нашчадкі Міндоўга аб'ядноўваюць землі ВКЛ: Пінскую, Нальшаны і Дзеволтву. У XIV стагоддзі пачынаюць узводзіць каменны замак, будаўніцтва якога завяршылася толькі праз два стагоддзі. У выніку атрымаўся вялікі будынак, які меў сем вежаў і доўгі час не паддаваўся ніводнаму заваёўніку.

У 1316 годзе ў Наваградку з'яўляецца кафедра праваслаўнага мітрапаліта. Затым яна становіцца уніяцкай, пасля заключэння Брэсцкай уніі ў 1596 годзе. У XVI стагоддзі на тэрыторыі горада дзейнічалі каля 10 цэркваў. Але гісторыя распарадзілася так, што ў наступстве тут з'явіліся сінагога, мячэць, а таксама 5 касцёлаў і 6 манастыроў. Варта адзначыць, што менавіта ў фарным касцёле Навагрудка вянчаліся кароль Польшчы Ягайла з Соф'яй Гальшанскай, якія паклалі пачатак існавання новай дынастыі Ягелонов.

У пачатку XVI стагоддзя Навагрудак становіцца цэнтрам ваяводства, а ў 1511 г. атрымлівае магдэбургскае права. Герб, які ў адпаведнасці з правіламі атрымаў горад, меў выяву архангела Міхаіла. На жаль, наступныя стагоддзя прынеслі ў гэтае месца разруху і згасанне ў сувязі з гарадскімі пажарамі, эпідэміямі і ваеннымі падзеямі. У канцы XVIII стагоддзя Навагрудак трапляе ў склад Расійскай імперыі ў сувязі з падзеламі Рэчы Паспалітай. Далей ён уяўляе сабой павятовы горад.

Нельга не адзначыць актыўнасць мясцовай шляхты. Прадстаўнікі Навагрудка самааддана прымалі ўдзел у паўстаннях 1830-1831 гг., а таксама ў паўстанні пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага, за што атрымалі пакаранне з боку расейскіх уладаў. Першую сусветную вайну гэтая зямля правяла пад нямецкай акупацыяй, за час якой прыйшла ў стан разрухі. А ўжо ў 1919 годзе сюды прыйшла савецкая ўлада, аднак не надоўга: па выніку савецка-польскай вайны Навагрудчына перайшла ў склад Польскай дзяржавы да 1939 года. Вялікая Айчынная вайна таксама прайшла па землях Навагрудка. Побач з гэтым горадам адбыліся трагічныя падзеі, так званы «Навагрудскі кацёл», калі часткі Чырвонай Арміі былі акружаны нямецкімі захопнікамі. За гады вайны тут загінула больш за 45 тысяч чалавек. Пасля вызвалення пачалася праца па аднаўленню. З 1954 года Навагрудак афіцыйна стаў горадам Гродзенскай вобласці.

За доўгі час існавання горад часта разбураўся: войны, пажары, паўстанні. Аднак ён змог выстаяць і дайсці да нашых дзён сучасным населеным пунктам. Сёння гэта раённы цэнтр, у якім захаваліся унікальныя славутасці, былі створаны развітая інфраструктура, маляўнічыя месцы і прыемная атмасфера. Гэты рэгіён багаты прамысловай вытворчасцю, сеткай школ, аб'ектаў культуры і бальніц.

Адзін з самых старажытных беларускіх гарадоў, сталіца Вялікага княства Літоўскага і сучасны горад сёння, Навагрудак - адзін з папулярных месцаў для турызму. Гэта месца мае глыбокія гістарычныя карані і гатова паказаць гасцям ўсе свае таямніцы. Пры гэтым кожны турыст не толькі атрымае незабыўныя ўражанні ад славутасцяў, але і зможа прыемна правесці час у забаўляльных цэнтрах, а таксама спыніцца ў адной з гасцініц.

Адной з галоўных славутасцяў Навагрудка з'яўляецца замак. Вайны і пажары разбурылі вялікую яго частку, аднак, сёння мы можам пабачыць яго часткі, у прыватнасці Шчытавую і Касцельныя вежы. З гэтым месцам звязана мноства легенд, якія могуць распавесці мясцовыя жыхары. На тэрыторыі замка кожны год праводзяць рыцарскі фэст, які збірае тысячы гледачоў з усёй Беларусі і з блізкага замежжа. Не менш цікавым месцам стала так званая «Гара Міндоўга» . Гэта высокі пагорак, з якім звязаная маса гісторый. Па адной з версій менавіта ў гэтым месцы быў пахаваны заснавальнік ВКЛ князь Міндоўг. Прыхільнікі сцвярджаюць, што ў канцы свайго жыццёвага шляху ён прыняў рашэнне быць пахаваным як язычнік. Па іншай версіі на ўзгорку адбывалася яго каранацыя. У 1993 годзе з нагоды 740-годдзя каранацыі Міндоўга побач з узгоркам ўсталявалі памятны знак, а ў 2014 годзе скульптары стварылі металічную скульптуру князя.

Ёсць у Наваградку і іншыя гістарычныя пабудовы. Да іх адносяццагандлёвыя шэрагі на цэнтральнай плошчы, радавая забудова, якая стваралася пад польскім уплывам, а таксама чыгуначны вакзал. Варта адзначыць, што ў пачатку XX стагоддзя падчас Першай сусветнай вайны тут была пабудавана вузкакалейная чыгунка, якая злучала Наваельню і Любчу. Галоўная мэта яе была ваенная. Далей пасля Вялікай Айчыннай вайны дарогу пасля разбурэнняў аднавілі, аднак з часам яна страціла актуальнасць і была дэмантаваная. Будынак вакзала сёння выкарыстоўваецца ў якасці аўтавакзала.

Цесна звязаны з Навагрудчынай лёс аднаго з самых знакамітых ураджэнцаў беларускіх земляў Адама Міцкевіча. У горадзе сёння дзейнічае музей, прысвечаны яго жыццю і творчасці, а таксама ёсць курган, які быў насыпаны ў яго гонар іпомнік. Курган Бессмяротнасці быў насыпаны ў 1924-1931 гадах і з'яўляецца даволі рэдкім прадстаўніком такога выгляду помнікаў: не часта курган насыпаюць у гонар канкрэтнага чалавека. Дарэчы, варта адзначыць, што ў Наваградку ёсць бюст Уладзіміру Высоцкаму, які недалёка ад горада пражываў з Марынай Уладзі.

Унікальным з'яўляецца Музей габрэйскага супраціву, які быў заснаваны ў 2007 годзе. Месца было выбрана не выпадкова: у бараку падчас Вялікай Айчыннай вайны да 1943 гады існавала гета. Аднак 227 палонных вырашылі змагацца за жыццё і змаглі выкапаць тунель, які вёў у лес. У выніку гэтыя жыцці былі выратаваны з дапамогай партызанскага габрэйскага атрада Бельскага. У 2007 годзе былі праведзены археалагічныя раскопкі, якія пацвердзілі рэальнасць існавання тунэля, з таго моманту пачаў стварацца музей. Сёння ён можа паказаць гісторыю Халакоста як у агульным, так і ў прывязцы да Навагрудчыне.

Даволі сучасным і цікавым стаў музей «Згубленага спадчыны». Гэта выстава пад адкрытым небам, якая ўяўляе сабой паменшаныя копіі архітэктурных помнікам навагрудскіх зямель, якія былі страчаны па той ці іншай прычыне. Сярод экспанатаў ёсць макет царквы, якая калісьці стаяла на Замкавай гары, Навагрудская ратуша, сінагога і многія іншыя. Варта адзначыць таксама цэнтр рамёстваў, які быў створаны з мэтай захавання і адраджэння розных відаў рамёстваў, а таксама для правядзення заняткаў і майстар-класаў. Сёння ён карыстаецца папулярнасцю не толькі сярод мясцовых жыхароў, але і сярод турыстаў.

Прывабным сучасным цэнтрам мастацтваў стала галерэя Кастуся Качана, якая адкрыла свае дзверы ў 2014 годзе. Знакаміты і таленавіты мастак задумаў стварыць сапраўдную галерэю нашмат раней, і ў выніку абраў менавіта гэтае месца: былая сядзіба XIX стагоддзя. Першапачатковая пабудова была ў аварыйным стане, але мастак стварыў праект новага будынка з гістарычнай пэўнасцю. Сёння гэта незвычайнае месца не толькі для экскурсій і знаёмства з творамі К. Качана, але і выдатнае месца для натхнення і творчасці розных відаў для кожнага, хто ўмее бачыць прыгожае.

Горад таксама багаты на рэлігійныя помнікі архітэктуры. Найбольш старажытнымі з'яўляюцца фарны касцёл Праабражэння Гасподняга, касцёл святога Міхаіла Архангела і Барысаглебская царква. Цікавы будынак уяўляе сабой царква Святога Мікалая, якая была пабудавана ў XVIII стагоддзі. Але не толькі хрысціянскія храмы захаваліся да нашых дзён. У Навагрудку можна ўбачыць драўляную мячэць 1855 году. Вернікі прыходзяць сюды і ў наш час.

Такім чынам, можна сказаць, што Навагрудак - выдатнае месца для наведвання. Тут можна пранікнуцца старажытнай гісторыяй, паслухаць легенды і дакрануцца да помнікаў мінулых стагоддзяў. У той жа час гэты горад дае магчымасць культурна правесці час, адпачыць і наведаць розныя ўстановы.