Полацк

Полацк - адміністрацыйны цэнтр Полацкага раёна, самы старажытны горад Беларусі. Разам з Наваполацкам і бліжэйшымі населенымі пунктамі Полацк утварае агламерацыю з агульнай колькасцю насельніцтва каля 200 тысяч чалавек. Горад размешчаны ў 226 км ад г. Мінска на поўначы Рэспублікі Беларусь на рацэ Заходняя Дзвіна і ў 70 км ад мяжы з Расійскай Федэрацыяй. Полацк займае выгаднае геаграфічна-транспартнае становішча - у горадзе размяшчаецца буйны чыгуначны вузел. Разгалінаваная сетка чыгунак вядзе ў Маладзечна, Віцебск, расійскі Невель і латышскі Даўгаўпілс. Акрамя таго, праз Полацк праходзіць некалькі буйных рэспубліканскіх дарог: Р14 (Полацк - Браслаў), Р20 (Віцебск - Полацк - мяжа Латвіі), Р24 (Полацк - Расоны), Р45 (Полацк - Глыбокае - мяжа Літвы) і Р46 (Лепель - Полацк - мяжа Расіі).

Полацк - самы старажытны горад Беларусі і цэнтр Полацкага княства. Першая згадка пра Полацк у «Аповесці мінулых гадоў» адносіцца да 862 г. Горад размяшчаўся на правым беразе ракі Палаты. Полацк быў буйным горадам і рамесным цэнтрам. Першым вядомым князем Полацкага княства быў Рагвалод (да 978 г.). У перыяд ІХ-X стагоддзяў Полацкае княства праводзіла самастойную палітыку і не ўваходзіла ў склад якіх-небудзь іншых дзяржаўных утварэнняў.

Ужо ў пачатку XI стагоддзя ў перыяд праўлення князя Брачыслава Ізяславіча (1003-1044) Полацкае княства значна пашырылася. Брачыслаў далучыў гарады Усвят і Віцебск, землі паміж рэкамі Заходняя Дзвіна і Дзісна, дзе заснаваў горад Брачыслаўль - сучасны Браслаў. Аднак, найбольшага росквіту Полацкае княства дасягнула пры кіраванні Усяслава Брачыслававіча больш вядомага як Усяслаў Чарадзей. Пры Усяславе ў Полацку быў узведзены Сафійскі сабор (1030-1060) - адзін з самых старажытных храмаў на Русі. Акрамя таго, Усяслаў, адзіны з прадстаўнікоў полацкай галіны роду Рурыкавічаў, княжыў у Кіеве на працягу двух гадоў (1068-1069).

На працягу стагоддзяў Полацк часта станавіўся аб'ектам міжусобнай барацьбы і ваенных сутыкненняў. Так, барацьба за Полацкі пасад скончылася тым, што ў канцы XIV стагоддзя полацкія землі ўвайшлі ў склад Вялікага Княства Літоўскага. У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай 1772 г. правабярэжная частка Полацка ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. Цалкам горад увайшоў у склад Расіі пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 г.

Падчас Першай Сусветнай і Савецка-польскай войнаў Полацк займалі нямецкія і польскія войскі. Да 1924 года, калі горад увайшоў у склад Беларускай ССР, Полацк знаходзіўся ў складзе Польшчы. У гады Вялікай Айчыннай вайны ў перыяд з 16 ліпеня 1941 па 4 ліпеня 1944 года горад быў захоплены войскамі вермахта. У вызваленні Полацка ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў прымалі ўдзел войскі Першага Прыбалтыйскага фронту.

На сённяшні дзень Полацк - гэта сучасны горад, цэнтр беларускай культуры і гісторыі.

Полацк - культурны і рэлігійны цэнтр Рэспублікі Беларусь. Гэта першы горад у краіне, абвешчаны гісторыка-культурным музеем-запаведнікам. З Полацкам непарыўна звязана імя нябеснай заступніцы Беларусі - прападобнай Еўфрасінні Полацкай - унучкі Усяслава Чарадзея. Дзякуючы намаганням манашкі-князёўны ў Полацку была ўзведзена Спаса-Еўфрасіннеўская царква, жаночы і мужчынскі манастыры, якія з'яўляліся цэнтрамі асветы ў Полацкім княстве. Дзякуючы намаганням Еўфрасінні перапісвалася мноства кніг і вялося полацкае летапісанне. Менавіта па заказу прападобнай Еўфрасінні была зроблена ўнікальная святыня - крыж, упрыгожаны золатам і каштоўнымі камянямі, названы імем манашкі. Пакланіцца мошчам заступніцы Беларусі можна ў Спаса-Праабражэнскай царквы Полацкага Спаса-Еўфрасіннеўскага жаночага манастыра.

Акрамя таго, у Полацку захаваўся ўнікальны помнік архітэктуры - Сафійскі сабор - пабудаваны як сімвал роўнасці з Другім Рымам - Канстанцінопалем. Штогод у храме праводзіцца фестываль арганнай музыкі «Званы Сафіі», які збірае прафесійных музыкаў як з Беларусі, так і з-за мяжы.

Полацк - радзіма многіх вядомых людзей, у тым ліку беларускага першадрукара і асветніка Францыска Скарыны. У 1990 г. у гонар 500-годдзя з дня нараджэння Францыска Скарыны ў горадзе быў адкрыты Музей беларускага кнігадрукавання - адзіны музей падобнага роду ў Беларусі. Экспазіцыя музея прысвечана гісторыі стварэння і развіцця пісьменства, пісьмовых прылад, кніжнай ілюстрацыі і паліграфіі. Усяго ў Полацку працуе 12 музеяў. Маленькім турыстам асабліва спадабаецца ў Дзіцячым музеі - дзе ўсе экспанаты можна чапаць рукамі. А аматары жывапісу могуць наведаць Полацкую Мастацкую галерэю, размешчаную ў адным з карпусоў былога езуіцкага калегіума, помніка архітэктуры XVIII стагоддзя.

Мабыць, самай незвычайнай славутасцю Полацка з'яўляецца памятны знак, які пазначае, што менавіта тут, на 55 градусе паўночнай шыраты і 28 градусе ўсходняй даўгаты, размяшчаецца геаграфічны цэнтр Еўропы.